محاسبه ارتفاع ساختمان بر اساس مبحث چهارم چگونه است؟

محاسبه ارتفاع ساختمان بر اساس مباحث سوم و چهارم

ساختمان ها با مساحت ها و ارتفاع های متفاوتی ساخته می شوند، اما سوال مهمی که در این راستا مطرح می شود این است که، آیا با فرض اینکه از نظر مقاوم سازی، مشکلی نباشد، مجاز به ساخت ساختمان ها با هر مساحت و ارتفاعی هستیم؟! پاسخ به این سوال واضح هست، طبیعتا یک نظم و قانونی در این کار وجود دارد و به دلخواه نمی توان این مسیر را طی کرد. در مبحث سوم و چهارم از مباحث بیست و دوگانه مقررات ملی ساختمان، به این امر اشاره شده است که در این مقاله به آن ها پرداخته خواهد شد. با نشر نوآور همراه شوید…

تصرف

قبل از بیان موارد مربوط به ابعاد ساختمان، ابتدا باید مقدماتی درباره تصرف و ساختار بیان شود. تصرف، نوع بهره گیری از بنا یا بخشي از آن كه براي مقاصد معلوم در دست بهره برداري است و يا قرار است براي آن مقاصد مورد استفاده قرار گيرد، می باشد.

نکته مهمی که در این بین باید دقت شود، این می باشد که کلمه تصرف و کلمه کاربری نباید به جای هم به کار گرفته شوند. به طور مثال در یک هتل، هم محلی برای اقامت وجود دارد و هم برای انبار موادغذایی و …؛ پس یک ساختمان با کاربری هتل از چندین تصرف مسکونی/ اقامتی و انباری و… تشکیل شده است.

تقسیم بندی تصرف های ساختمان

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، برای بناها ده نوع تصرف در نظر گرفته است که هر بنا باید جز یکی از این موارد در نظر گرفته شود. دسته بندی ها به صورت ذیل می باشد:

تصرف های مسکونی / اقامتی  –  تصرف های آموزشی  –  تصرف های درمانی / مراقبتی  –  تصرف های تجمعی  –  تصرف های حرفه ای / اداری  –  تصرف های کسبی / تجربی  –  تصرف های صنعتی  –  تصرف های انباری  –  تصرف های مخاطره آمیز  –  تصرف های متفرقه

در ادامه به توضیح مختصری از هر کدام از دسته بندی تصرف ها پرداخته می شود.

تصرف های مسکونی / اقامتی:

  • حرف اختصاری این تصرف، م می باشد.
  • هر بنا يا بخشي از يك بنا كه در آن فرد يا افرادی زندگی كنند و برای خوابيدن از آن استفاده شود، به استثنای بناهايی كه در گروه تصرف های درمانی/ مراقبتی دسته بندی می شوند، تصرف مسکونی / اقامتی (م) می باشد که خود شامل سه گروه می باشد: گروه م – ۱، گروه م – ۲ و گروه م – ۳.

گروه م – ۱:

تصرف های مسكونی كه متصرفان عمدتاً به طور موقت (كمتر از يك ماه) در آن اقامت دارند و شامل موارد زیر می باشد:

  • مسافرخانه ها و مسافر پذيرها
  • هتل ها و متل ها، هتل آپارتمان ها

گروه م – ۲:

تصرف های مسكونی شامل دو واحد مسكونی و بيشتر كه متصرفان آن به طور عمده، به صورت دائم در ساختمان ساكن هستند و  شامل موارد زير می باشد:

  • بناهای آپارتمانی
  • اقامتگاه های غير موقت سازمانی، مذهبی، ورزشی و نظاير آن
  • خوابگاه ها
  • اقامتگاه های تفريحی شراكتی
  • خانه ها و ويلا هاي مسكونی كه برای سكونت شخصی يک خانواده (به صورت غير آپارتمانی)

گروه م – ۳:

تصرف های مسكونی كه برای مراقبت شبانه روزی از افراد به تعداد ۶ تا ۱۶ نفر (به غير از تعداد كاركنان) استفاده می شوند.

تصرف های مسکونی / اقامتی

تصرف های آموزشی:

  • حرف اختصاری این تصرف، آ می باشد.
  • هر بنا يا بخشی از بنا كه از آن به منظورهای آموزشی برای حداقل ۶ نفر در دوره های تحصيلی ابتدايی تا دبيرستان استفاده می شود و همچنين هر بنا يا بخشی از بنا كه به منظور آموزش بيش از ۵ نفر با سن ۳ تا ۱۸ سال برای قسمتی از طول شبانه روز استفاده شود، در اين تصرف قرار می گيرد.
  • كاربري های آموزشی در دوره های تحصيلی بالاتر از دبيرستان جزو دسته تصرف های آموزشی محسوب نشده و جزو دسته تصرف های حرفه ای/ اداری قرار می گيرند.

تصرف های آموزشی

تصرف های درمانی / مراقبتی:

  • حرف اختصاری این تصرف، د می باشد.
  • هر بنا يا بخشی از بنا كه در آن اشخاص به سبب محدوديت يا معلوليت جسمی و يا ذهنی، بيماری يا كهولت، تحت مراقبت پزشكی و نظاير آن قرار دارند، يا به منظور مجازات يا باز پروری تحت نظر يا بازداشت قرار گرفته اند و آزادی حركت آنان محدود شده باشد که خود شامل چهار گروه می باشد: گروه د – ۱، گروه د – ۲، گروه د – ۳ و گروه د – ۴.

گروه د – ۱:

  • هر بنا يا بخشی از بنا كه برای نگهداری از بيش از ۱۶ نفر به طور شبانه روزی استفاده می شود كه به علت شرايط روحی يا ساير دلايل، در يك محيط مسكونی تحت مراقبت بوده و خدمات مراقبتی بـه آنان ارائه می گردد.
  • متصرفان در اين تصرف قادر هستند تا در صورت وقوع يك موقعيت اضطراری بدون كمك فيزيكی كاركنان، واكنش لازم را از خود نشان دهند.
  • اين تصرف شامل مراكز نگهداری از آسيب ديدگان اجتماعی، مراكز ترك اعتياد و موارد مشابه می شود.

گروه د – ۲:

  • هر بنا يا بخشی از بنا كه به منظور ارائه خدمات شبانه روزی پزشكی ، جراحی، روان پزشكی، پرستاری يا نگهداری از كودكان بی سرپرست و مانند آن برای افرادی به تعداد بيش از پنج نفر كه بعضاً قادر به مراقبت از خود نيستند، استفاده می شود.
  • اين تصرف شامل بيمارستان ها، درمانگاه ها، تيمارستان ها، شيرخوارگاه ها و موارد مشابه می شود.
  • هر گونه مركز مراقبت از كودكان كمتر از ۳ سال به تعداد بيش از پنج نفر كه در آن كودكان برای كل مدت شبانه روز نگهداری می شوند، بايد جزو این گروه در نظر گرفته شود.

گروه د – ۳:

  • هر بنا يا بخشی از بنا كه در آن افرادی به تعداد بيش از پنج نفر به دلايل امنيتی نگهداری شـوند و آزادی آن ها محدود شده باشد.
  • اين تصرف شامل زندان ها، بازداشتگاه ها، ندامتگاه ها و اندرزگاه ها، دارالتأديب ها و مراكز باز پروری، می باشد.

گروه د – ۴ (مراقبت های روزانه):

  • هر بنا يا بخشی از بنا كه در آن افراد در هر سنی به تعداد بيش از پنج نفر تحت مراقبت افرادی غير از والدين، خويشاوندان يا وابستگان خود، در محلی غير از خانه خود و به مدت كمتر از ۲۴ ساعت قرار بگيرند.
  • آسايشگاه هايی كه برای مراقبت شخصی برای كمتر از ۲۴ ساعت و بـرای بـيش از پـنج نفر افراد بالغ استفاده شود.
  • مراكزی كه برای نگهداری بيش از پنج كودك بـا سـن كمتـر از ۳ سال به مدت كمتر از ۲۴ ساعت استفاده شوند.
  • اگر يك مركز نگهداری از كودكان، خدمات مراقبت از بيش از پنج و حداكثر صد كودك كمتر از ۳ سال را ارائه نمايد، در صورتی كه كليه اتاق هايی كـه كودكان در آنها نگهداری می شوند، در تراز تخليه خروج واقع شده و كليه اتاق ها مستقيماً دارای يك در خروج به محوطه بيرون از ساختمان با ايمنی كافی باشند، اين مركز بايد جزو گروه آ قرار داده شود.

مراقبت های روزانه

تصرف های تجمعی:

  • حرف اختصاری این تصرف، ت می باشد.
  • هر بنا يا بخشی از بنا كه از آن برای تجمع افراد، به منظورهايی مانند گردهمايی های اجتماعی يا مذهبی ، برگزاری جشن ها و مراسم، خوردن و آشاميدن، يا سالن های انتظار بـرای نقل و انتقال در پايانه های مسافری استفاده شود، جزو این گروه قرار می گيرد.
  • اگر از ساختمان يا بخشی از آن برای اهداف تجمعی برای افراد به تعداد كمتر از ۵۰ نفر استفاده شود، جزو تصرف حرفه ای/ اداری قرار می گيرد.
  • اگر اتاق يا فضايی برای اهداف تجمعی توسط افراد كمتر از ۵۰ نفر و يا با مساحت حداكثر ۷۰ متر مربع در جنب يك تصرف ديگر به كار رود، بايد به عنوان قسمتی از همان تصرف در نظر گرفته شود و نيازی به قرار دادن آن در گروه تجمعی نيست.
  • فضاهای تجمعی كه جزو فضاهای جنبی تصرف های آموزشی محسوب می شوند، مانند كتاب خانه، تريا، سالن ورزش يا سالن سخنرانی در مدارس، جزئی از تصرف آموزشی محسوب شده و نيازی به قرار دادن آن ها در گروه تجمعی نيست.
  • تصرف های تجمعی، خود شامل پنج گروه می باشد: گروه ت – ۱، گروه ت – ۲، گروه ت – ۳، گروه ت – ۴ و گروه ت – ۵.

گروه ت – ۱:

  • كاربری های تجمعی، معمولاً با صندلی ثابت، كه برای ارائه يا تماشای اجراهای نمايشی يا تصاوير متحرك استفاده می شوند، شامل سينماها، تئاترها و استوديوهای راديويی ـ تلويزيونی كه تماشاچی می پذیرند.

گروه ت – ۲:

  • كاربری های تجمعی كه برای صرف غذا يا نوشيدنی استفاده می شوند، شامل سالنهای ضيافت، رستوران ها، ترياها، كافي شاپ و نظاير آن ها.

گروه ت – ۳:

  • كاربری های تجمعی كه برای برگزاری مراسم نيايش، جشـن يـا سـرگرمی استفاده می شوند و يا كاربری های تجمعی كه در ساير گروه های تصرف ت قرار نگرفته باشند.
  • شامل سالن های بازی های تفريحی، گالری های هنری، سالن های سخنرانی ، مساجد، كليساها يا ساير اماكن مذهبی ، سالن های اجتماع، دادگاه ها و دادسراها و …

گروه ت – ۴:

  • كاربری های تجمعی به منظور تماشای فعاليت ها و بازی های ورزشی داخل سالن كه دارای تماشاچی هستند.
  • شامل استاديوم ها و مجموعه های ورزشی سرپوشيده.

گروه ت – ۵:

  • كاربری های تجمعی كه به منظور انجام يا تماشای فعاليت ها در فضای باز استفاده می شوند.
  • شـامل پارك های تفريحی سرباز و استاديوم های سرباز.

تصرف های تجمعی

تصرف های حرفه ای / اداری:

  • حرف اختصاری این تصرف، ح می باشد.
  • هر بنا با بخشی از بنا كه برای انجام دادن كار و ارائه خدمات حرفه ای يا اداری استفاده شود كه به تناسب می تواند شامل نگهداری يا انبار مدارك و بايگاني نيز شود.
  • مهمترين بناهای با تصرف حرفه ای / اداری عبارت است از:

دفاتر امور اداری  –  بانک ها، شعب پست، تلگراف و تلفن  –  آرایشگاه ها  –  ایستگاه های رادیو و تلویزیون  –  مراکز آموزشی بالاتر از دبیرستان  –  آزمایشگاه های تحقیقاتی یا کنترل کیفیت و…

تصرف های حرفه ای / اداری

تصرف های کسبی / تجاری:

  • حرف اختصاری این تصرف، ک می باشد.
  • هر بنا يا بخشی از بنا كه از آن برای نمايش و فروش كالا استفاده می شود و مقاديری كالا نيز برای فروش به مشتريان در آن انبار شده است.
  • مهم ترين بناهای با تصرف كسبی/ تجاري عبارت است از:

فروشگاه ها و مغازه ها  –  سالن ها و ميادين فروش  –   بازارها و بازارچه ها  –   عمده فروشی ها  –  داروخانه ها

تصرف های کسبی / تجاری

تصرف های صنعتی:

  • حرف اختصاری این تصرف، ص می باشد.
  • هر بنا يا بخشي از بنا كه از آن برای ساخت، مونتاژ، توليد، بسته بندي، تعمير يا فرآيند های مربوط به توليد استفاده شود، به شرطی كه جزو تصرف هايی مخاطره آميز نباشد، دارای تصرف صنعتی شناخته می شود، که خود شامل دو گروه می باشد: گروه ص – ۱ و گروه ص – ۲.

گروه ص – ۱ (تصرف های صنعتی میان خطر):

  • كاربری های صنعتی كه جزو گروه كم خطر (منظور گروه ص – ۲) نباشند.
  • شامل صنايع الكترونيك و قطعات برقی ، توليد لامپ، وسايل ورزشی، خودرو و ساير وسايل نقليه موتوری، دوچرخه سازی، توليد انواع قايق، كوره های سوزاندن زباله، توليد كفش، نساجی ها، دخانيات، صنايع چوب و كابينت و…

گروه ص – ۲ (تصرف های صنعتی کم خطر):

  • كاربری های صنعتی برای توليد و ساخت كالای غير قابل سوختن كه در فرآيندهای توليد، كارهای تكميلی و بسته بندی، با هيچ گونه خطر آتش سوزی همراه نیستند.
  • شامل مصالح بنايی مانند آجر، محصولات سراميكی، گداز فلزات، محصولات شيشه، گچ، يخ، محصولات فلزی (ساخت و شكل دهی)، نوشابه های غير الكلی.

تصرف های صنعتی کم خطر

تصرف های انباری:

  • حرف اختصاری این تصرف، ن می باشد.
  • هر بنا يا بخشی از بنا كه برای انبار كردن استفاده شود، به شرطی كه جزو تصرف های مخاطره آميز نباشد، جزو تصرف انباری قرار می گيرد، که خود شامل دو گروه می باشد: گروه ن – ۱ و گروه ن – ۲.

گروه ن – ۱ (تصرف های انباری میان خطر):

  • ساختمان هايی با تصرف انباری كه جزو انبارهای كم خطر (منظور گروه ن – ۲) نباشند.
  • شامل انبار کالاهایی مثل كاغذ، كتاب، كيف و پوشاك، چرم، پشم، كاموا، ابريشم، خز، كفش، پوتين، چكمه، بامبو و…

گروه ن – ۲ (تصرف های انباری کم خطر):

  • ساختمان هايی با تصرف انبار برای نگهداری مواد غير قابل سوختن، كه می توانند بر روی پالت هـای چوبی قرار گرفته يا در داخل كارتن ها يا لفافه های كاغذی بسته بندی شده باشند. اين محصولات می توانند دارای مقادير اندكی تزئينات پلاستيكی (مثلاً به عنوان دسته، گيره يا پوشش نـازك) نيـز باشند.
  • شامل انبار کالاهایی مثل كيسه های سيمان، گچ، آهك، لبنيات در بسته بندی های مقوايی بدون واكس، باتری های خشك و …

تصرف های انباری کم خطر

تصرف های مخاطره آمیز:

  • حرف اختصاری این تصرف، خ می باشد.
  • هر بنا يا بخشی از يك بنا، اگر به مقاصدی مورد استفاده قرار گيرد كه با مواد و محصولات بسيار قابل احتراق، آتش زا، سمی يا انفجاری در ارتباط باشد، دارای تصرف مخاطره آميز شناخته می شـود.
  • اين مواد و محصولات ممكن است در زمانی كوتاه و به سرعت بسوزند يا منشأ شعله های گسترده، دود و گاز زياد، تشعشعات راديواكتيو، انفجار، مسموميت يا خورندگی بوده و يا اينكه از لحاظ تركيب، داراي اسيدها و بازهای بسيار قوی و مخرب باشند.
  • بناهايی كه فضای داخل آنها به دليل آسيا كردن مواد، مملو از ذرات بسيار ريز و غبارهای قابل اشتعال باشـد، جـزو ايـن گروه محسوب می شوند.
  • ساختمان هايی كه برای مقاصد زير استفاده می شوند، از این گروه هستند:

انبار و نگهداری بيش از ۲۳ متر مكعب از يكی از مواد استيلن، هيدروژن، گازهای طبيعی قابل اشتعال، آمونياك، كلرين، فسژن، دی اكسيد گوگرد، دی اكسيد كربن، اكسيد متيل، هر گونـه گاز قابل انفجار يا سمی، گازهای سرمازا و غيره با فشار ۰.۱ مگا پاسكال  –  انبار و نگهداری مايعات بسيار قابل اشتعال  –   انبار يا نگهداری مواد و مهمات منفجره، سوخت موشك و مشابه  –  انبار و نگهداری هرگونه مواد بسيار قابل اشتعال  –  ساختمان هايی كه غبارات قابل انفجار مانند پودر آلومينيوم يا سيلوهای آرد، در آنها وجود داشته باشد  –  انبار يا نگهداری اسيدها، بازها، اكسيدكننده های قوی

تصرف های مخاطره آمیز

تصرف های متفرقه:

  • حرف اختصاری این تصرف، ف می باشد.
  • ساختمان ها و ساختارهای دارای ماهيت فرعی و نيز ساختمان هايی كه در هيچ يك از تصرف های ۹ گانه ذكر شده در بالا جای نمی گيرند.
  • شامل ساختمان های مربوط به كارهای كشاورزی، آغل حيوانات و اصطبل، گلخانه ها، انبار شخصی غلات در مجاورت تصرف های مسكونی، پاركينگ شخصی.

تصرف های متفرقه

پس تا اینجا با تصرف ها و انواع آن، به طور کامل آشنایی صورت گرفت. یک قسمت مهم دیگری که پیش از بحث ارتفاع ها و مساحت ساختمان ها باید مشخص شود، ساختارهای ساختمان می باشد.

انواع ساختارها:

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، برای بناها پنج نوع ساختار در نظر گرفته است که هر بنا باید جز یکی از این موارد در نظر گرفته شود. دسته بندی ها به صورت ذیل می باشد:

ساختارهای نوع ۱ و ۲ (غیرقابل سوختن)  –  ساختارهای نوع ۳ (ساختار با دیوار خارجی غیرقابل سوختن)  –  ساختار نوع ۴ (ساختمان چوبی سنگین با دیوار خارجی غیرقابل سوختن)  –  ساختار نوع ۵ (ساختار با اجزای قابل سوختن)

دو تفاوت اصلی انواع ساختارها با يكديگر در قابليت نسوختن مصالح تشكيل دهنده و حداقل درجه مقاومت اجزاي آن ها در برابر آتش است.

برخی از ساختارها دارای دو زيرگروه (الف) و (ب) هستند، كه گروه (الف) نسبت به گروه (ب) دارای درجه مقاومت بالاتری در برابر آتش است.

همانطورکه در ابتدا بیان شد، ساختمان ها را نمی توان به طور دلخواه و با هر مساحت و ارتفاعی ساخت و برای این موارد، ضوابطی وجود دارد. تا اینجا با مفهوم تصرف و ساختار و انواع آن ها آشنایی حاصل شد و در ادامه به بحث اصلی این مقاله یعنی ارتفاع مجاز ساختمان ها و رابطه آن ها با مواردی که تاکنون بیان شد، پرداخته می شود.

محدودیت های کلی مساحت و ساختمان:

در مبحث سوم، ارتفاع مجاز و مساحت ساختمان از نظر ایمنی در برابر آتش، به ساختار و تصرف بستگی دارد. به تصویر ذیل که بخشی از جدول ۳-۴-۲ مبحث سوم می باشد، دقت کنید! (طبق تصویر پایین واضح می باشد که ارتفاع مجاز صرفا بر اساس نوع ساختار می باشد، در صورتیکه حداکثر تعداد طبقات و حداکثر مساحت مجاز متاثر از دو عامل نوع تصرف و نوع ساختار می باشد)

محدودیت های کلی مساحت و ساختمان

در تصویر بالا نمونه ای از ابعاد و مساحت مشخص شده است. به طور مثال در تصرف ت – ۱(بالاتر درباره تصرف ها کامل توضیح داده شد)، اگر ساختار نوع ۱ باشد در زیر گروه الف،  محدودیتی برای تعداد طبقات و مساحت و ارتفاع طبقات وجود ندارد که با م.ن مشخص شده است؛ در این جدول چون محدودیت های ابعادی ساختمان از نظر مقابله با آتش می باشد، چون ساختار نوع ۱، از نوع غیرقابل سوختن می باشد، محدودیتی ایجاد نکرده است. به عنوان مثالی دیگر اگر یک استودیوی رادیو (از نوع تصرف ت – ۱) دارای ساختار نوع ۳ با زیرگروه الف باشد، طبق جدول بالا، اطلاعات ذیل حاصل می شود:

  • حداکثر ارتفاع مجاز سینما: ۲۰ متر
  • حداکثر تعداد مجاز طبقات روی تراز زمین: ۳ طبقه
  • حداکثر مساحت مجاز کف: ۱۳۰۰ متر مربع

افزایش مجاز ارتفاع:

بنا بر مبحث سوم می توان ارتفاع مجاز را با شرایطی افزایش داد. این بخش در چهار حالت و به همراه چهار مثال بیان می شود:

حالت اول) در صورتی كه ساختمان به طور كامل به شبكه بارنده خودكار تأييد شده مجهز باشد، می توان حداكثر ارتفاع تعيين شده در جدول ۳-۴-۲ مبحث سوم را به اندازه ۶ متر و حداكثر تعداد مجاز طبقات را نيز به اندازه يك طبقه افزايش داد.

مثال اول) انبار کاغذی (تصرف ن – ۱) را در نظر بگیرید که نوع ساختار آن ۵ – الف می باشد و به شبکه بارنده خودکار مجهز می باشد، با توجه به جدول ۳-۴-۲، حداکثر تعداد طبقات، ۳ و حداکثر ارتفاع آن ۱۵ متر بدست می آید که با توجه به این که این انبار، مجهز به شبکه بارنده خودکار می باشد، می توان به حداکثر تعداد طبقات یک واحد و به حداکثر ارتفاع طبقات ۶ متر اضافه کرد. پس در این انبار حداکثر تعداد طبقات ۴ و حداکثر ارتفاع مجاز ۲۱ متر می باشد.

افزایش مجاز ارتفاع

حالت دوم) برای ساختمان های گروه م كه كاملاً به شبكه بارنده خودكار تأييد شده مجهز باشند، افزايش مذكور در حالت اول به شرطی مجاز است كه حداکثر ارتفاع و حداکثر تعداد طبقات پس از اعمال افزايش به ترتيب از ۱۸ متر و چهار طبقه بيشتر نشود.

مثال دوم) فرض کنید به جای انبار کاغذ در مثال اول، یک خوابگاه (تصرف م – ۲) با همان شرایط وجود دارد، لذا با توجه به جدول ۲-۴-۳ مبحث سوم، حداکثر تعداد طبقات ۳ و حداکثر ارتفاع آن ۱۵ متر می باشد که با توجه به این که این خوابگاه، مجهز به شبکه بارنده خودکار می باشد، می توان به حداکثر تعداد طبقات یک واحد و به حداکثر ارتفاع طبقات ۶ متر اضافه کرد. پس در این خوابگاه حداکثر تعداد طبقات ۴ و حداکثر ارتفاع مجاز ۲۱ متر می باشد، اما طبق بند این حالت، نباید پس از اعمال افزایش، تعداد طبقات از ۴ و ارتفاع طبقات از ۱۸ متر بیشتر شود که در اینجا این اتفاق افتاده است. پس در این حالت، تعداد طبقات همان ۴ و ارتفاع طبقات به ۱۸ متر محدود خواهد شد.

حالت سوم) در مورد گروه د -۲ با ساختارهای نوع ۲ – ب، ۳، ۴ یا ۵، از اين نوع افزايش ارتفاع نمی توان استفاده كرد.

مثال سوم) فرض کنید یک شیرخوارگاه (تصرف د – ۲) با ساختار نوع ۳ – الف و مجهز به شبکه بارنده خودکار تایید شده، وجود دارد، طبق جدول ۳-۴-۲ مبحث سوم حداکثر تعداد طبقات ۱ و حداکثر ارتفاع ۲۰ متر می باشد، حال هر چند که این شیرخوارگاه مجهز به شبکه بارنده خودکار می باشد، ولی طبق ضوابط این حالت، ارتفاع را نمی توان افزایش داد و همان مواردی که از جدول استخراج شد یعنی ۱ طبقه و حداکثر ارتفاع ۲۰ متر، مدنظر قرار می گیرد.

حالت چهارم) در صورت جايگزينی درجه مقاومت در برابر آتش با شبكه بارنده خودكار، با توجه به نكته (پ) در زيرنويس جدول ۳- ۳- ۲- الف مبحث سوم، اين نوع افزايش مجاز نيست.

در جدول ۳-۳-۲- الف مبحث سوم، میزان ساعاتی که اجزای ساختمان بر حسب نوع ساختار، در برابر آتش مقاومت می کنند، نمایش داده شده است که در نصویر ذیل، این جدول آورده شده است:

افزایش مجاز ارتفاع

در تصویر بالا دیده می شود که برخی از اعداد نوشته شده در جدول، همانند سایر جدول های مبحث، دارای توضیحاتی می باشد که با الف، ب، پ، ت و ث نشان داده شده است که به فراخور موضوع مقاله، مورد پ از این توضیحات آورده می شود:

پ) به جز برای ديوارهای خارجی، می توان يك شبكه بارنده خودكار تأييد شده را جانشين ساختار با درجه بندی يك ساعت مقاومت در برابر آتش نمود، مشروط بر آنكه وجود اين شبكه در قسمت های ديگر مبحث الزامی نشده باشد يا برای افزايش ارتفـاع و مساحت مجاز مورد استفاده قرار نگرفته باشد.

به مثال چهارم توجه نمایید تا به درک بهتری از این بند برسید!

مثال چهارم) یک مرکز ترک اعتیاد (تصرف د – ۱) با ساختار ۲ – الف و مجهز به شبکه بارنده وجود دارد. در این ساختمان ساختار سقف سازه ای شامل تیرهای فرعی و تیرچه ها، قابلیت تحمل حریق را ندارند. طبق جدول ۳-۴-۲ مبحث سوم، حداکثر تعداد طبقات ۴ و حداکثر ارتفاع، ۲۰ متر خواهد بود. در وهله اول، گویی هیچ محدودیتی برای افزایش ارتفاع وجود ندارد و می توان این اعدادی که از جدول خوانده شد را افزایش داد، اما، با توجه به توضیحات حالت چهارم، در جدول ۳-۳-۲- الف، برای ساختار سقف سازه ای شامل تیرهای فرعی و تیرچه و برای ساختار نوع ۲ – الف، با توجه به بند پ که در توضیحات جدول آورده شده است، می توان به جای یک ساعت مقاومتی که این سیستم سازه ای دارد، شبکه بارنده خودکار در نظر گرفت ولی این کار تنها به شرطی می باشد که افزایش ارتفاع و مساحت های مجاز صورت نگیرد؛ پس در اینجا که شبکه بارنده خودکار وجود دارد، اجازه افزایش ارتفاع داده نشده است و به همان اعداد مطالعه شده از جدول، بسنده می شود.

افزایش مساحت مجاز:

همانطورکه بالاتر بیان شد، به کمک نوع تصرف و ساختار و همچنین جدول ۳-۴-۲ مبحث سوم، می توان به حداکثر ارتفاع و مساحت ها دست پیدا کرد. در این قسمت به حالت هایی که سبب افزایش مساحت مجاز می شود، پرداخته خواهد شد.

بر طبق مبحث سوم، دو حالت برای افزایش مساحت مجاز در نظر گرفته شده است که عبارت است از:

  • افزایش به دلیل فاصله با ساختمان های مجاور
  • افزایش به دلیل وجود شبکه بارنده خودکار

در ادامه به توضیح کامل این حالات پرداخته خواهد شد.

حالت اول) افزایش به دلیل فاصله با ساختمان های مجاور:

هر ساختمان بايد براي اين نوع افزايش مساحت مجاز، به يك معبر عمومی دسترسی داشته باشد و يا به آن متصل باشد. اگر بيش از ۲۵ درصد از محيط يك ساختمان رو به يك معبر عمومی يا فضای باز با پهنای بيش از ۶ متر باشد، افزايش مساحت مطابق معادله زير مجاز است:

افزایش به دلیل فاصله با ساختمان های مجاور

محدوده عرض معبر عمومی:

در معادله بالا عرض معبر عمومی یا فضای باز (W) دیده می شود. این پارامتر، چه مقداری خواهد داشت؟!

مقدار W باید حداقل ۶ متر باشد و مقدار ۹ / W نباید بیش از ۱ در نظر گرفته شود. درصورتیکه مقدار W در امتداد محیط ساختمان تغییر کند، باید بر اساس متوسط وزنی آن بخش هایی از دیوار خارجی و فضای باز باشد که مقدار W در آن بین ۶ و ۹ متر است. همچنین در تعریف حدود فضای باز باید بیان کرد فضای باز بايد در همان زمين واقع شده يا متعلق به كاربری عمومی باشد و دسترسی خودروهای آتش نشانی از خيابان به آن وجود داشته باشد.

** اگر در معادله ۳-۴-۲ (تصویر بالا) دقت کرده باشید، طبق توضیحات این قسمت، چون مقدار ۹ / W در بیشترین حالت ممکن برابر ۱ خواهد بود، پس افزایش مساحت به دلیل فاصله با ساختمان های مجاور طبق فرمول آن، حداکثر ۰.۷۵ خواهد بود.

پس تا اینجا میزان افزایش مساحت به دلیل فاصله با ساختمان مجاور بدست آمد.

حالت دوم) افزایش به دلیل وجود شبکه بارنده خودکار:

در این حالت، میزان افزایش را می توان در دو حالت بررسی کرد:

  • برای ساختمان های دو طبقه و بیشتر این میزان افزایش ۲۰۰ درصد خواهد بود. (IS = ۲ ، منظور از IS ، ضریب افزایش مساحت به دلیل وجود شبکه بارنده خودکار می باشد)
  • برای ساختمان های یک طبقه این میزان افزایش ۳۰۰ درصد خواهد بود. (IS = ۳ ، منظور از IS ، ضریب افزایش مساحت به دلیل وجود شبکه بارنده خودکار می باشد)

در این حالت یعنی افزایش به دلیل وجود شبکه بارنده خودکار، باید به دو نکته بسیار مهم توجه کرد:

  • براي ساختمان های متعلق به يكی از تصرف های گروه مخاطره آميز نمي توان از اين نوع افزايش مساحت استفاده كرد.
  • در صورت جايگزينی درجه بندی مقاومت در برابر آتش طبق نكته پ از جدول ۳-۳-۲- الف ، نمی توان از اين نوع افزايش مساحت استفاده كرد. (این تبصره، مشابه توضیحات حالت چهارم در افزایش ارتفاع مجاز می باشد)

حال که افزایش مساحت ها برای دو حالت بدست آمد، به راحتی می توان مساحت مجاز کف را پس از افزایش ارتفاع بدست آورد که به صورت ذیل خواهد بود:

افزایش به دلیل وجود شبکه بارنده خودکار

برای واضح تر شدن موارد بالا، به مثال زیر توجه نمایید:

مثال) یک زمین به ابعاد ۶۰ × ۱۲۰ برای احداث رستوران با ساختار ۲ – الف در نظر گرفته شده است که ضلع ۱۲۰ متری آن به سمت گذر ۱۲ متر می باشد. اگر این رستوران مجهز به شبکه بارنده خودکار باشد و در این ساختمان ساختار سقف سازه ای شامل تیرهای فرعی و تیرچه ها، قابل تحمل حریق را نداشته باشند، میزان افزایش مساحت را محاسبه نمایید.

بررسی مثال) در افزایش مساحت باید اثر دو عامل فاصله و شبکه بارنده خودکار را در نظر گرفت.

  • اثر فاصله از ساختمان مجاور:

طبق توضیحات این بخش باید توجه داشت که اگر بيش از ۲۵ درصد از محيط يك ساختمان رو به يك معبر عمومی يا فضای باز با پهنای بيش از ۶ متر باشد، باید افزایش ناشی از این حالت محاسبه شود. محیط زمین داده شده برابر ۱۲۰ + ۶۰ + ۱۲۰ + ۶۰ یعنی ۳۶۰ متر می باشد و ۲۵ درصد این محیط معادل ۹۰ متر می باشد، چون ۱۲۰ متر این رستوران رو به معبر عمومی می باشد و از ۹۰ بیشتر است، پس اجازه افزایش مساحت برای این حالت وجود دارد و حال باید به محاسبه ضریب افزایش پرداخته شود. در این رستوران، F = 120 m و P = 360 m می باشد.  W نیز طبق مثال برابر ۱۲ متر می باشد که چون در محاسبه ضریب افزایش مساحت به دلیل فاصله از ساختمان نباید مقدار ۹ / W بیشتر از یک شود، در این مثال مقدار ۹ / W برابر یک خواهد بود. پس با توجه به محاسبه همه پارامترها، طبق فرمول بیان شده در توضیحات بالاتر، ضریب افزایش مساحت به دلیل فاصله برابر ۰.۰۸۳ خواهد بود.

  • اثر استفاده از شبکه بارنده خودکار:

در این رستوران (تصرف ت – ۲) با توجه به تبصره های این حالت، چون از شبکه بارنده خودکار استفاده شده است، نمی توان افزایش مساحت برای این حالت در نظر گرفت.

با کمک جدول برای این سازه با این ساختار حداکثر مساحت مجاز حدود ۱۵۰۰ متر مربع می باشد که طبق محاسبات این بخش می توان به اندازه ۸.۳ درصد نیز این مساحت را افزایش داد که مساحت مجاز از ۱۵۰۰ متر مربع برای این تصرف به حدودا ۱۶۲۵ متر مربع افزایش می یابد.

حداکثر مساحت مجاز ساختمان (زیربنا):

تا قبل از این قسمت، به کمک تصرف و ساختار سازه ها، مساحت مجاز کف، از جدول ۳-۴-۲ بدست می آمد. در این بخش، نکاتی پیرامون حداکثر مساحت زیربنا (مجموع مساحت کل طبقات)، بیان می شود.

حداكثر مساحت مجاز يك ساختمان با بيش از يك طبقه، بايد از ضرب كردن مساحت مجاز اولين طبقه (Aa) در تعداد طبقات، طبق روش زير تعيين شود:

الف) براي ساختمان های ۲ طبقه: ضرب در ۲

 ب) براي ساختمان های ۳ طبقه يا بلندتر: ضرب در ۳

**  مساحت هيچ يك از طبقات نبايد از مقدار سطح مجاز كف (Aa)، بيشتر باشد.

برای درک بهتر این بند، به مثال زیر توجه نمایید:

فرض کنید یک بنای مسکونی آپارتمانی (تصرف م – ۲) با ساختار نوع ۲ – ب وجود دارد، حداکثر ابعاد مجاز آن با توجه به توضیحاتی که بالاتر داده شده است و طبق جدول ۳-۴-۲ به شرح زیر بدست می آید:

حداکثر ارتفاع مجاز: ۱۵ متر

حداکثر تعداد مجاز طبقات روی تراز زمین: ۴ طبقه

حداکثر مساحت مجاز کف: ۱۴۷۵ متر مربع

حال در این سازه، حداکثر مساحت زیربنا چه مقدار خواهد بود؟!

طبق توضیحاتی که بیان شد، حداکثر تعداد طبقات ۴ می باشد و همچنین حداکثر مساحت مجاز کف هم ۱۴۷۵ متر مربع می باشد، و برای محاسبه مساحت کل (زیربنا) کافیست که تعداد طبقات را در مساحت ضرب کرد، اما طبق بندی که در بالا توضیح داده شد، برای ساختمان های ۳ طبقه یا بلندتر، باید این مساحت مجاز کف را در عدد ۳ ضرب کرد و در این مثال حداکثر مساحت مجاز کل (زیربنا) بدون احتساب افزایش های مجاز که در بالاتر توضیح داده شد برابر  ۱۴۷۵ × ۳  مترمربع یعنی ۴۴۲۵ متر مربع می باشد. حال که مساحت مجاز کل بدست آمد، می توان این حالات را بیان کرد:

  • در این مثال، با توجه به ابعاد محاسبه شده، می توان آپارتمانی ۳ طبقه و هر طبقه دارای حداکثر مساحتی معادل ۱۴۷۵ متر مربع باشد.
  • در این مثال، با توجه به ابعاد محاسبه شده، می توان آپارتمانی ۴ طبقه در نظر گرفت که مساحت طبقات مختلف باشد و دو شرط را در این حالت باید در نظر گرفت:
  • مساحت هیچ کدام از طبقه ها از حداکثر مساحت مجاز کف (در این مثال ۱۴۷۵ متر مربع)، بیشتر نشود.
  • مجموع مساحت های طبقات، از حداکثر مساحت کل (در این مثال ۴۴۲۵ متر مربع)، بیشتر نشود.

ساختمان های بدون محدودیت مساحت:

در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، برای هفت دسته، با شرایطی، محدودیت مساحت را برداشته است. در ادامه فقط این هفت دسته بیان شده است و برای مطالعه شرایط لازم، برای نداشتن محدودیت مساحت در این دسته ها، به بند ۳-۴-۶ مراجعه نمایید.

  • ساختمان های ص ـ ۲ و ن ـ ۲ يك طبقه بدون شبكه بارنده خودكار
  • ساختمان يك طبقه با شبكه بارنده خودكار
  • ساختمان های دو طبقه
  • كاهش پهنای فضای باز
  • ساختمان های گروه ت – ۳
  • ساختمان های گروه آ
  • سالن های سینما

تاکید می شود که در این قسمت فقط به ذکر نام این دسته ها بسنده شده است و هر کدام از آن ها بنا به شرایطی، محدودیت مساحت ندارند، نه در حالت کلی!!

تا اینجا سعی شد بنا بر مبحث سوم، نکات مربوط به ابعاد ساختمان ها، بیان شود. این ابعاد که تا اینجای کار بدست آمد، بر مبنای مقاومت در برابر آتش بود. در ادامه با توجه به مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، به این بخش، یعنی محاسبه و محدودیت های ابعاد ساختمان پرداخته می شود.

محاسبه ارتفاع ساختمان بر اساس مبحث چهارم چگونه است؟

بر اساس مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان برای محاسبه ارتفاع ساختمان، نوع بام و شیب گذر تاثیر گذار می باشد. بر اساس این مبحث، ارتفاع ساختمان شامل بخشی از ساختمان می باشد که روی سطح زمین قرار می گیرد و این نوع محاسبه ارتفاع، با ارتفاع سازه ساختمان که از روی شالوده تا روی بام محاسبه می گردد، متفاوت می باشد. عدد بدست آمده از محاسبات ارتفاع ساختمان نباید بیش از مقادیر تعیین شده در این مبحث باشد.

محدودیت کلی مساحت و ارتفاع:

ارتفاع مجاز گروه های ساختمانی:

حداکثر ارتفاع مجاز گروه های ساختمانی بر حسب تعداد طبقات آن‌ها، از نظر این مبحث مطابق مقادیر تعیین شده در این قسمت است، مگر آن که به دلیل شرایط خاص اقلیمی و یا نوع تصرف یا ساختار بنا، مقادیر دیگری برای ارتفاع مجاز ساختمان‌ها در طرح های مصوب توسعه و عمران شهری یا در مقررات اختصاصی تصرف‌ها تعیین شده باشد.

** در این قسمت، ارتفاع ساختمان ها در دو حالت دارای زیرزمین با پنجره نورگیر از نما و فاقد آن تعیین شده است که واژه فاقد آن به دو حالت اشاره دارد، حالت اول اینکه ساختمان فاقد زیرزمین باشد و حالت دوم یعنی اینکه ساختمان دارای زیرزمین باشد، ولی زیرزمین فاقد پنجره نورگیر از نما می باشد.

دسته اول:

  • در گروه‌های ساختمانی ۱ ،۲ و ۳ (در یک طبقه)، در ساختمان‌های دارای زیرزمین با پنجره نورگیر از نما، ۵.۸۰ متر و در ساختمان‌های فاقد آن ۴.۹۰ متر.
  • در گروه‌های ساختمانی ۱ ،۲ و ۳ (در دو طبقه)، در ساختمان‌های دارای زیرزمین با پنجره نورگیر از نما، ۹ متر و در ساختمان‌های فاقد آن ۸.۱۰ متر.

دسته دوم:

  • در گروه‌های ساختمانی ۴ و ۵ (در سه طبقه)، در ساختمان‌های دارای زیرزمین با پنجره نورگیر از نما، حداکثر ۱۲.۲۰ متر و در ساختمان‌های فاقد آن حداکثر ۱۱.۳۰ متر.
  • در گروه‌های ساختمانی ۴ و ۵ (در چهار طبقه)، در ساختمان‌های دارای زیرزمین با پنجره نورگیر از نما، حداکثر ۱۵.۴۰ متر و در ساختمان‌های فاقد آن حداکثر ۱۴.۵۰ متر.

دسته سوم:

  • در گروه‌های ساختمانی ۶ و ۷ (پنج تا هفت طبقه یا تا ارتفاع ۲۳ متر) و گروه ۸ (با ارتفاع بیش از هفت طبقه یا بیش از ۲۳ متر)، به تناسب تعداد طبقات و سایر ضوابط و مقررات قانونی.

به عنوان یک جمع بندی از این بخش، به جدول خلاصه ذیل دقت نمایید:

ارتفاع مجاز گروه های ساختمانی

ارتفاع ها و مساحت مجاز بر اساس گروه تصرف:

ارتفاع و مساحت تصرف ها بايد بر اساس نوع ساختار و وضعيت استقرار ساختمان در زمين با محدوديت هاي تعيين شده در مبحث سوم مقررات ملي ساختمان براي گروه هاي تصرف، منطبق باشد.

 محدوديت های مساحت ساختمان، بخشی از ساختمان يا فضا، بر پايه سطح تصرف مورد نياز به ازای هر نفر (واحد سطح تصرف)، كه در مبحث سوم مقررات ملّي ساختمان تعيين شده است، محاسبه می گردد.

** ضوابط تصرف ها و محدودیت ها بر اساس مبحث سوم بالاتر شرح داده شده است.

افزایش مجاز ارتفاع و مساحت:

افزايش تعداد طبقات و مساحت ساختمان ها بيش از حداكثر مجاز تعيين شده در بند ۴-۴-۱-۲-۲ مبحث چهارم (در واقع منظور همین توضیحی می باشد که در بالا و در عنوان ارتفاع ها و مساحت مجاز بر اساس گروه بیان شد که اشاره به همان ابعادی از سازه دارد که از مبحث سوم در این مقاله توضیح داده شد)تصرف مجاز نيست، مگر آن كه علاوه بر اخذ مجوز شهرداری و انطباق با ضوابط توسعه و عمران، با شرايط تعيين شده در مبحث سوم مقررات ملّي سـاختمان براي افزايش مجاز آن ها در برخي تصرف ها انطباق يابد.

جمع بندی:

همانطورکه در مقاله بیان شد، ابعاد ساختمان به صورت دلخواه نمی تواند باشد و بر اساس ضوابط مقررات ملی باید کنترل شود. در این مقاله نکاتی از محدودیت های ارتفاعی و مساحت در ساختمان ها، بر اساس مبحث سوم و چهارم بیان شد. این بخش یکی از بخش های مهم آزمون های نظام مهندسی می باشد و همچنین در محاسبه کدهای ارتفاعی طبقات نیز به کار می رود؛ لذا پیشنهاد می شود برای فهم بهتر و عمیق تر این مطالب، مطالعه کتاب های شرح تفصیلی بر مبحث سوم و شرح تفصیلی بر مبحث چهارم، را از دست ندهید.

لیس للانسان الا ما سعی

برای انسان، جز حاصل تلاش او نیست

سید فرشید شهیدیان

انتشارات نوآور

ناشر تخصصی کتاب های نظام مهندسی

2 نظر در مورد «محاسبه ارتفاع ساختمان بر اساس مبحث چهارم چگونه است؟»

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

  • اصغر شجاع لاریجان می‌گوید:

    با سلام لطفا” در مورد تعداد طبقات جنوبی در گذر دوازده متری وارتفاع مجاز تعدادطبقات چقدر باشد تا سایه ساختمان مزاحم قطعات شمالی نباشد