همه چیز در مورد فهرست بها

 

فهرست بها را اگر بخواهیم به زبان ساده تعریف کنیم مقدار ریالی خدمات و یا مصالح به صورت حجم و واحد است که از طرف پیمانکاران ارائه می‌شود. هر ساله از سوی سازمان برنامه و بودجه فهرست بها به صورت واحد برای انواع رشته‌ها در پروژه‌های عمرانی و دیگر پروژه‌های مرتبط از جمله فهرست بها برای ابنیه منتشر می‌شود. همچنین برخی دیگر از سازمان‌های دولتی از جمله شرکت‌های برق منطقه‌ای، شرکت‌های مربوط به توزیع نیروی برق، شرکت مپنا و دیگر شرکت‌های بزرگ نسبت به انتشار فهرست بها به صورت اختصاصی اقدام می‌کنند. در این مقاله قصد داریم ضمن تعریف جامع‌تری از فهرست‌بها به بررسی انواع رسته و رشته‌های آن مانند ابنیه، تاسیسات مکانیکی، تاسیسات برقی و غیره بپردازیم.

فهرست بها

 فهرست بها چیست 

فهرست بها همان‌طور که از نامش پیدا است لیستی از قیمت هر واحد مصالح، اجرا و یا ساخت را شامل می‌شود. بعد از اینکه مقدار هر فعالیت صورت گرفته محاسبه شد در قیمت واحد ضرب گردیده و در نهایت مبلغ فعالیت فوق به دست می‌آید. در سال ۱۳۵۵، سازمان برنامه و بودجه فهرستی از قیمت‌های استاندارد برای پروژه‌های عمرانی تهیه کرد. نخستین فهرست‌بهای جهت امور ساختمانی و راهسازی آماده شد و بعد از آن برای سایر رشته‌ها نیز این فهرست تهیه شد.

در فهرست فوق قیمت هر ردیف از چهار عامل بسیار مهم از جمله قیمت مصالح، هزینه ماشین‌آلات و ابزار، دستمزد نیروی انسانی و حمل و نقل تاثیر می‌پذیرد. در هر سال بر اساس تاثیر تورم و نوسانات قیمت‌ها بر چهار عامل فوق شاهد تغییر در بها و قیمت هر ردیف خواهیم بود. همان‌طور که اشاره شد در هر یک از قیمت‌های واحد پایه در فهرست‌بها، هزینه ماشین‌آلات، تهیه کلیه مصالح، نیروی انسانی، باراندازی، بارگیری، اتلاف مصالح، سوخت، تهیه آب، استهلاک و تعمیر ماشین‌آلات جهت اجرا و انجام صحیح کلیه کارها بر اساس مشخصات و نقشه ارائه شده است. بر همین اساس جهت برآورد مصالح استفاده شده در پروژه و محاسبه متره، تنها با در اختیار داشتن واحدهای مربوطه می‌توان هزینه آن را به دست آورد.

 

قابل ذکر است فهرست بها توسط دفتر مقررات ملی ساختمان جز منابع آزمون نظام مهندسی تاسیسات مکانیکی و تاسیسات برقی قرار گرفته است.

مطالعه بیشتر منابع آزمون نظام مهندسی

 

 

 

انواع فهرست بها

تقسیم‌بندی و شاخه‌بندی فهرست بها بر اساس روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد. اما رسته به عنوان کلی‌ترین و ردیف به عنوان جزئی‌ترین بخش فهرست محسوب می‌شود. بر همین اساس می‌توان بیان کرد که هر رسته متشکل از چند رشته است.

انواع فهرست بهای که از سوی سازمان مدیریت منتشر گردیده به صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند.

۱-رسته ساختمان متشکل از رشته ابنیه، رشته تاسیسات برقی، رشته تاسیسات مکانیک و رشته مرمت بناهای تاریخی است.
۲-رسته حمل و نقل متشکل از رشته راه، زیرسازی راه‌آهن و باند فرودگاه، رشته راهداری، رشته نگهداری، روسازی، تعمیر و ابنیه مربوط به خطوط راه آهن است.
۳-رسته آب و منابع طبیعی متشکل از رشته خطوط انتقال آب، رشته مربوط به شبکه توزیع آب، رشته توزیع و انتقال آب روستایی، رشته زهکشی و آبیاری، رشته شبکه انتقال و جمع‌آوری فاضلاب، رشته سدسازی، رشته حفاری چاه، رشته مربوط به آبیاری تحت فشار، رشته ترمیم و ساخت قنات، رشته بازسازی و ترمیم نوار حفاری در کلیه معابر شهری، رشته بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات مربوط به آب شرب روستایی و رشته منابع طبیعی و آبخیزداری است.

 

 

 

مشاهده : فهرست بها برق

بررسی ساختار فهرست بها

در این بخش به بررسی قسمت‌های مختلف ساختار فهرست بها می‌پردازیم.

دستور‌العمل کاربرد

دستورالعمل کاربرد به دستورات کلی مربوط به طریقه برآورد عملیات و امور اجرایی طبق فهرست بها و همچنین نحوه پرداخت گفته می‌شود. این بخش متشکل از تعاریف اولیه مانند آیتم تقسیم‌بندی، آیتم ستاره‌دار، طریقه شماره‌گذاری، تقسیم‌بندی هر یک از آیتم‌ها، محدودیت‌های درصدی مربوط به انواع آیتم‌های موجود در فهرست بها مناقصات و غیره است.

کلیات

در بخش کلیات فهرست بهای توضیحاتی در رابطه با فصل‌های فهرست‌بها، نحوه پرداخت هزینه‌های حمل و نقل مصالح، مصالح و مواد مصرف شده در هر آیتم، طریقه تنظیم صورت‌جلسات،  طریقه پرداخت جهت مصالح پای کار و مشخصات فنی درج می‌شود.

مقدمه هر فصل

مواردی مانند معیار انتخاب در هر آیتم، طریقه انجام عملیات، اضافه بها و نحوه پرداخت آن و همچنین مستندات و مدارک لازم به طور معمول در شروع هر فصل از این فهرست تحت عنوان مقدمه تهیه و ارائه می‌شود.

ردیف فهرست بها

بخش اصلی و بسیار مهم در فهرست بها مربوط به جداولی می‌شود که در آن به شرح و توضیح هر آیتم کاری و همچنین قیمت واحد مربوط به آن ارائه می‌شود. شماره مخصوص هر آیتمی در جدول فوق را شماره ردیف در این فهرست می‌نامند. ردیف‌ها به طور کلی متشکل از ستون‌های مربوط به شرح، واحد و همچنین بهای واحد است. شماره ردیف‌ها دارای ۶ رقم بوده که به ترتیب دو رقم اول از سمت چپ به شماره فصل، دو رقم دوم به زیرفصل یا شماره گروه و دو رقم سوم نیز مختص شماره ردیف است.

پیوست‌ها

پیوست‌ها در فهرست بها نیز شامل مصالح پای کار است. بر اساس قانون کار پیمانکار می‌تواند از مصالح پایه کار استفاده کند به جز مواردی که در مشخصات و اسناد ذکر شده است. در جدول نیز مصالح پای کار و همچنین شماره ردیف، توضیحات، واحد و بهای واحد ذکر شده است. در زمان تهیه و ارائه صورت‌وضعیت‌های موقت میزان مصالح پای کار محاسبه شده و سپس به کمک این جدول قیمت تمامی مصالح پای کار  محاسبه می‌گردد.

بر اساس تعریف فهرست‌بهای، هفتاد درصد قیمت تمام مصالح پای کار پرداخت می‌گردد. تمام هزینه حمل و نقل مصالح فوق بدون ضریب هفتاد درصد، ضریب پیشنهادی پیمانکار و ضریب بالاسری در بهای تمام مصالح پای کار محاسبه شده و به آن اضافه خواهد شد. به این نکته نیز توجه نمایید، جدول مربوط به مصالح پای کار و محاسبه بهای آن تنها در صورت وضعیت‌های موقت درج و در نظر گرفته شده است و به کارگیری آن در سایر موارد مجاز نیست. بر همین اساس نباید هیچ‌گونه مصالح پای کاری در آخرین صورت‌وضعیت‌های موقت و قطعی وجود داشته باشد.

آشنایی بیشتر با فهرست بها تاسیسات مکانیک

شرح مربوط به اقلام هزینه‌های بالاسری

در این بخش کلیه هزینه‌های بالاسری عمومی و همچنین هزینه‌های بالاسری کار درج می‌شود. هزینه‌های عمومی در اکثر مواقع مربوط به هزینه‌های دفتر مرکزی بوده و هزینه‌های بالاسری کار نیز مربوط به هزینه‌های کارگاه است.

بررسی موارد صورتجلسه

مواردی که در فهرست‌بها صورتجلسه می‌شوند عبارتند از:

• نام کارفرما، پیمانکار، مهندس مشاور، تاریخ و شماره پیمان، تاریخ و شماره صورت جلسه و موضوع پیمان.
• شرح توجیهات و دلایل فنی لازم جهت اجرای کار و عملیات موضوع صورت‌ جلسه
• ترسیم نقشه و درج توضیحات لازم را همراه با مشخصات فنی کار و جزئیات کامل آن
• متره کردن کار و همچنین محاسبه احجام و مقادیر عملیات
• سپس تمامی صورتجلسه‌ها باید به امضای مهندس ناظر، پیمانکار، کارفرما و مهندس مشاور برسد. کلیه صورت‌جلسات به همراه جدول خلاصه مقادیر و موضوع کار از سوی کارفرما به مهندس مشاور جهت اعمال و درج در صورت وضعیت ابلاغ شود‌.

بررسی آیتم‌های ستاره‌دار

مهندسان مشاور ممکن است در برآورد با عملیاتی مواجه شوند که در فهرست بهای مناقصه در نظر گرفته نشده است. هزینه آیتم‌های فوق که با بررسی و آنالیز برآورد می‌شوند بعد از اینکه به تصویب کارفرما رسیدند در فهرست بها مناقصه به صورت ستاره‌دار اضافه خواهد شد. برخی آیتم‌ها نیز تحت عنوان قیمت جدید وجود دارند که از طریق ستاره مشخص می‌گردند. تفاوت آیتم با قیمت جدید و ستاره‌دار مربوط به تهیه آن‌ها می‌شود.

ردیف‌ پایه و همچنین غیرپایه

مواردی که در فهرست بها درج شده و در نظر گرفته شده‌اند، به عنوان ردیف‌های پایه شناخته می‌شوند. ردیف‌های غیر پایه نیز به آیتم‌های ستاره‌دار و مواردی گفته می‌شود که در این فهرست در نظر گرفته نشده‌اند و احتمالاً بعداً اضافه خواهند شد.

استفاده از فهرست بها با مثال

 

با توجه به جدول زیر ضریب بالاسری کارهای عمرانی را محاسبه کنید؟

 

ضریب-درصد	شرح	ردیف
۸	سود پیمانکار	۱
۱	مالیات بر سود	۲
۱.۶	بیمه طرح های عمرانی	۳
۲.۵	هزینه دفتر مرکزی	۴
۸	هزینه های مستمر کارگاه	۵
۱.۵	هزینه های ضمانتنامه	۶
۰.۲	هزینه آزمایشات پیمانکار	۷
۰.۲	کمک به صندوق کارآموزی	۸

حل سوال :

هزینه‌های عمومی به دو دسته تقسیم می‌شود :

• هزینه‌های مستقیم
• هزینه‌های غیر مستقیم

و مجموع این دو  هزینه در پروژه، در قالب هزینه کل قرار می‌گیرد.

هزینه‌های مستقیم شامل :

• هزینه پیمانکار جز
• هزینه مواد و مصالح
• هزینه نیروی کار
• هزینه تجهیزات

هزینه بالاسری، هزینه‌های غیر مستقیم می‎‌باشد. و هزینه ثابت در طول زمان پروژه همواره ثابت هستتند و تغییر نمی‌کنند.

مقدار ضریب بالاسری برای طرح‌های عمرانی و طرح‌های غیر عمرانی متفاوت است. برای روشن‌تر شدن موضوع ابتدا به تعریف طرح عمرانی بپردازیم :

طرح عمرانی : مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که براساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی یا اجتماعی که توسط دستگاه اجرایی انجام می‌شود، طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق بخشیدن به هدف‌های برنامه عمرانی پنج ساله به صورت سرمایه گذاری ثابت شامل هزینه‌های غیر ثابت وابسته در دوره مطالعه و اجرا و یا مطالعات، اجرا می‌گردد و تمام یا قستی از هزینه‌های اجرای آن از محل اعتبارات عمرانی تأمین می‌شود و به سه نوع انتفاعی، غیرانتفاعی و مطالعاتی تقسیم می‌گردد.

انتخاب ضریب بالاسری تابع دو عامل مهم است:

نوع طرح عمرانی

نحوه بازگذاری پروژه

حال با توجه با نوع طرح و نحوه واگذاری آن، مقدار ضریب بالاسری مطابق زیر خواهد بود.

انواع ضریب بالاسری	طرح عمرانی	طرح غیر عمرانی
از طریق مناقصه	۱.۳	۱.۳۱
از طریق ترک تشریفات مناقصه یا عدم الزام برگزاری مناقصه	۱.۲	۱.۳

۲- مکانیک

 

قیمت دیگ بخار به ظرفیت ۲۷۰۰ کیلوگرم بخار در ساعت با مشعل گازوئیل سوز، a ریال و قیمت دیگ بخار به ظرفیت ۴۱۰۰ کیلوگرم بخار در ساعت با مشعل گازوئیل سوز، b ریال است، قیمت دیگ بخار به ظرفیت ۳۲۶۰ کیلوگرم با مشعل دوگانه سوز مطابق روش فهرست بها چند ریال است؟

حل :

اضافه بها برای مشعل دوگانه سوز ۲۰ درصد

ابنیه :

هزینه اجرای دیوار چینی محوطه ای به طول ۱۰۰cm، ارتفاع ۲.۵m و به ضخامت ۳۵cm از آجر فشاری به ابعاد ۵cm×۱۰cm×۲۰cm را به روش تجزیه بها بدست آورید.

بافرض اینکه حجم دیوار آجر و  حجم دیوار ملات است، داریم:

فرض کنیم ۵ درصد در آجر چینی پرتی داشته باشیم :

معمولا حجم ماسه با حجم ملات برابر است، چون وقتی سیمان به ماسه اضافه می‌شود، سیمان فضای خالی و حفره های موجود در ماسه را پر می‌کند.

فرض کنیم ۵ درصد پرتی ماسه داشته باشیم:

مقدار سیمان مورد مصرف برابر است با حجم ملات یا بتن ضرب در عیار ملات یا بتن. با فرض ۲۵۰kg سیمان در متر مکعب ملات داریم:

 

مقدار آب از نسبت آب به سیمان بدست میآید و به این مقدار، مقدار پرتی نیز اضافه می‌شود. چون هزینه آن در کارهای ساختمانی کم است، معمولا محاسبه نمی‌شود.

محاسبه نیروی انسانی در روش آنالیز بها روش تئوریک و محاسبه‌ای خاصی نداشته و زمان مورد نیاز نیروی انسانی برای انجام عملیات عمرانی از روی تجربه بدست می‌آید. معمولا برای چیدن یک متر مکعب دیوار، شش ساعت کاری بنا همراه با چهار نفر کارگر مورد نیاز است. بنابراین تعداد نفر روز بنای مورد نیاز برابر است با :

 

برای محاسبه قیمت، باید قیمت دستمزد نیروی انسانی، قیمت پایه مصالح و هزینه ساعتی ماشین آلات در منطقه مورد نظر مشخص باشد.

شرح کار: تجزیه بهای کاربردی آجرچینی				واحد کار: مترمکعب
مبلغ کل (ریال)	بهای واحد (ریال)	تعداد	واحد	الف) مصالح با احتساب افت
۷۹۲۴۱۹۰۰۰	۱۱۵۰۰	۶۸۹۰۶	قالب	۱- تعداد آجر
۷۰۹۴۶۴۰۰	۳۰۹۰۰۰۰	۲۲.۹۶	مترمکعب	۲- ماسه
۴۴۹۳۲۶۰۰	۷۷۴۷۰۰۰	۵.۸	تن	۳- سیمان
–	–	–	لیتر	۴- آب
۹۰۸۲۹۸۰۰۰	جمع بهای مصالح			ب) نیروی انسانی
۳۹۶۰۰۰۰۰۰	۶۰۰۰۰۰۰	۶۶	روز	۱- بنا
۱۱۸۳۵۰۰۰۰۰	۴۵۰۰۰۰۰	۲۶۳	روز	۲- کارگر
۱۵۷۹۵۰۰۰۰۰	جمع دستمزد و نیروی انسانی			ابزار کار متفرقه
۱۵۰۰۰۰۰۰	۳۷۵۰۰۰۰	۴	عدد	۱- بیل
۲۸۰۰۰۰۰۰	۱۴۰۰۰۰۰۰	۲	عدد	۲- فرغون
۴۳۰۰۰۰۰۰	جمع ابزارآلات متفرقه
۲۵۳۰۷۹۸۰۰۰	جمع کل هزینه‌های مستقیم

 

سخن پایانی فهرست بهای

فهرست بها لیستی از قیمت‌های واحد پایه مربوط به رشته‌های مختلف است که بر اساس واحدهای مورد نیاز، مصالح پای کار، مصالح مورد نیاز، هزینه ماشین‌آلات، دستمزد نیروی انسانی و غیره برای دوره سه‌ماهه از سوی سازمان برنامه و بودجه تهیه و منتشر می‌شود. فهرست‌بها شامل رسته و رشته‌های مختلفی است. از مهم‌ترین رسته‌ها در این فهرست می‌توان به رسته ساختمان اشاره کرد که متشکل از رشته‌ ابنیه، رشته مرمت بناهای تاریخی، تاسیسات برقی و مکانیکی است. هدف از تهیه و تدوین فهرست بها توسط سازمان مدیریت یکسان‌سازی و یکپارچه‌سازی هزینه‌های برآورد شده برای پروژه‌های عمرانی مختلف است.