آشنایی با نکات اجرایی راه پله ها

در مقاله ” ضوابط راه پله از دیدگاه مباحث چهارم و ششم مقررات ملی ساختمان “، سعی شد نکات، مفاهیم و ضوابط مربوط به راه پله و همچنین، نکاتی از مباحث مقررات ملی ساختمان بیان شود. در این مقاله، هدف، آشنایی با نکات اجرایی راه پله ها می باشد. با انتشارات نواور همراه شوید.

قابل ذکر است که هر جا در این متن عبارت ” مقاله قبلی ” دیده شود، منظور همان مقاله ” ضوابط راه پله از دیدگاه مباحث چهارم و ششم مقررات ملی ساختمان “، می باشد.

راه پله

در مقاله قبلیِ یاد شده، به طور مفصل درباره اجزای مختلف پله و ضوابط آن صحبت شد. در این بخش، ضمن مروری بر آن مطالب ، بخش های جدیدتری هم اضافه شده است. نمایی از پله به همراه اجزای آن، در شکل زیر دیده می شود.

در این شکل دماغه پله (Nosing) نیز دیده می شود که درواقع، پیش آمدگی کف پله از پیشانی پله می باشد.

راه پله از لحاظ ارتباط طبقات یکی از مهمترین قسمت های ساختمان محسوب می شود ولی به علت آنکه از این فضا به نسبت فضاهای دیگر ساختمان از لحاظ زمان توقف، کمتر استفاده می گردد، همیشه سعی بر این است که حداقل فضای ممکن، برای پله در نظر گرفته شود و حتی المقدور مکان های روشن و آفتابگیر ساختمان را برای پله، اختصاص ندهند.

محل راه پله ها بایستی حتی المقدور در وسط طول زمین بوده و از هر نقطه ساختمان قابل رویت باشد تا شخصی که برای نخستین بار وارد این فضا می شود، دچار سردرگمی نشود. در مقیاس ساختمان های مسکونی معمولا یک راه پله کافی می باشد و این در حالی است که اگر ساختمان بزرگ باشد، ممکن است نیاز به دو و یا حتی سه محل راه پله، حس شود.

در ادامه نکات مربوط به شمشیری پله بیان خواهد شد.

اولین مرحله اجرا، ساختن بستر پله، یعنی محل تکیه گاه های پله ها است که بایستی بر طبق نقشه های اجرایی ساخته شود. از روی نقشه های اجرایی می توان به اطلاعات تعداد پله ها و تراز ارتفاعی پله ها و سایر اطلاعاتی که نیاز می باشد، رسید. در ساختمان ها، این بستر نامبرده، معمولا به وسیله تیرآهن های مورب موسوم به شمشیری ساخته می شوند.

شمشیری راه پله

برای ساخت پله ها نیاز به یکسری تیرآهن می باشد، که این تیرآهن ها در محل هایی دچار خمیدگی و برش شده اند و به شکل حرف Z کشیده (شامل یک بخش مایل و دو بخش افقی) تغییر می کنند که به این شکل حاصل شده از تیرآهن قبلی، شمشیری پله گفته می شود. در پایین تصویر یک سازه فولادی که در چین ساخته شده است، آورده شده که شمشیری پله نیز دیده می شود.

درباره محاسبه شیب و طول شمشیری به طور دقیق، به همراه مثال، در مقاله قبلی توضیح داده شده است ولی یک روش تجربی و تقریبی هم وجود دارد که در ایران هم استفاده می شود. این راه تجربی به همراه مثال در این مقاله توضیح داده خواهد شد. در این راه تجربی، با ضرب عدد ۱.۶۲ در ارتفاع محل قرارگیری پله ها، زاویه مناسبی از شمشیری حاصل می شود و به دنبال آن می توان به طول شمشیری نیز رسید.

مثال طول و شیب شمشیری راه پله

فرض شود قرار است راه پله ای ایجاد شود که طبقه اول به طبقه دوم را با ۳.۲ متر اختلاف ارتفاع به هم مرتبط کند (یعنی در شکل بالا TOTAL RISE برابر ۳.۲ متر می باشد). به کمک این رابطه تجربی بیان شده، با ضرب ارتفاع ۳.۲ متر در عدد ۱.۶۲، نتیجه ۵.۱۸۴ متر بدست می آید که این عدد در واقع نشان دهنده TOTAL RUN در شکل بالا می باشد. به کمک رابطه فیثاغورس و طبق شکل بالا طول شمشیری پله ( در شکل با STRINGER نشان داده شده است) نیز محاسبه می شود.

منطق این رابطه تجربی چیست؟

با توجه به شکل مثال حل شده، بدیهی است که تانژانتِ زاویه شیب پله برابر TOTAL RISE تقسیم بر TOTAL RUN می باشد که در این مثال تانژانتِ زاویه برابر حاصل تقسیم ۳.۲ بر ۵.۱۸۴ می شود که عدد ۰.۶۱۷ خواهد بود. پس مقدار تانژانتِ زاویه بدست آمد و فقط کافیست به کمک تانژانت معکوس مقدار زاویه حساب شود که برای این مثال، این زاویه برابر ۳۱.۷ درجه می شود.

کتانژانت زاویه ۳۱.۷ درجه معادل ۱.۶۲ می باشد و اگر دقت شود، در روند حل مثال برای محاسبه طول افقی یا TOTAL RUN از ضرب عدد ۱.۶۲ در ارتفاع یا TOTAL RISE استفاده شد. حتما متوجه شدید که ۱.۶۲ که در روابط تجربی به کار می رود همان کتانژانت زاویه شیب پله می باشد!!

در مقاله قبلی بیان شد که زاویه شیب پله برای ساختمان های معمولی حدود ۳۰ درجه می باشد؛ اگر کتانژانت زاویه ۳۰ درجه محاسبه شود، عدد ۱.۷۳ حاصل می شود که بر حسب تجربه و مشاهدات صورت گرفته اگر این عدد به ۱.۶۲ برسد، شیب و طول ایده آل تری از شمشیری پله بدست می آید.

ساخت شمشیری راه پله

به طور خلاصه می توان مراحل ساخت شمشیری را اینگونه بیان کرد:

در ابتدا باید محاسبات مربوط به مقطع انتخابی شمشیری راه پله بر اساس بارهای وارده (معمولا از مقاطع IPE استفاده می شود) و طول و زاویه انجام شود. حال که اطلاعات تئوری شمشیری راه پله در دست است، می توان الگوهای این شمشیری را ایجاد کرد. شمشیری راه پله همانطورکه در ابتدا بیان شد شامل یک بخش مایل و دو بخش افقی می باشد که این دو بخش افقی مربوط به اتصال ابتدا و انتهای پلکان به پاگرد ها می باشد. لذا باید یک الگویی از این محل شکستگی ها وجود داشته باشد که این الگو را با مقوا می توان ایجاد کرد و در نهایت این الگوها را مثلا روی ورق گالوانیزه قرار داده و الگوهای از این جنس بدست می آید. زاویه این بریدگی ها با زاویه شمشیری ارتباط دارد و به کمک روابط هندسی ساده، می توان این زاویه را بر حسب شیب شمشیری محاسبه کرد که برابر با آن می باشد. همچنین بعد از اینکه این لچکی ها با زاویه بدست آمده، از مقطع جدا شد، به کمک پتک آهنی، آهن خم می شود و محل اتصال، جوش داده می شود و در نهایت شکل شمشیری پله بدست می آید، اما به دلیل اینکه در محل برش سستی وجود دارد، یک ورق تقویتی در محل جوش متصل می شود و این بستر (تکیه گاه) آماده خواهد شد. معمولا برای ساخت پله ها، دو شمشیری کافی می باشد. اگر پله های با عرض بیشتری نیاز باشد، تعداد شمشیری های بیشتری به تشخیص طراح نیاز است؛ به طور معمول فاصله بین دو شمشیری چیزی در حدود ۹۰ سانتیمتر می باشد.

نصب شمشیری

پس از آنکه شمشیری ها ایجاد شد نیاز می باشد تا به بدنه سازه نصب شود. جهت استحکام و پایداری تیرآهن شمشیری پله در مقابل بارهای وارده، باید آن را به ستون یا داخل جان تیرآهن پل و یا بر روی صفحه ستون فونداسیون پله قرار داد. شروع تیر آهن شمشیری پله باید از روی فونداسیون پله آغاز شود و نباید از روی زمین طبیعی آغاز گردد یا بر روی آجر قرار داده شود، چون تیرآهن در خاک نشست کرده و یا آجر را می شکند.

در محل اتصال شمشیری پله با زمین، محل فونداسیون پله را مشخص کرده و آن را پی کنی می کنند. پس از اجرای بتن مگر، فونداسیون پله را قالب بندی کرده و آرماتورهای لازم را در داخل پی قرار می دهند. بعد از آرماتور گذاری، پی ِ مورد نظر بتن ریزی شده و صفحه ستون به آرماتورهای بولت پیج شده و محکم می شود. آرماتورهای بولت باید از ۴ عدد میلگرد آج دار به قطر حداقل ۲۰ میلیمتر که به صورت L شکل بوده و سر آن حدید شده است استفاده شود. بعد از محکم شدن بتن، تیرآهن شمشیری پله را به وسیله اتصالات لازم (پلیت و نبشی) به صفحه ستون متصل کرده و جوش می دهند. در نهایت مرحله آخر کار، طاق بین تیرآهن ها می باشد.

تا اینجا با اجرای راه پله آشنایی صورت گرفت. در مقاله قبلی، درباره انواع پله ها صحبت شد و در این قسمت از مقاله به ” پله فرار ” پرداخته می شود.

پله فرار

این پله برای خروج اضطراری ناشی از آتش سوزی و از این قبیل مسائل نصب می شود. برای بار اول از پله های فرار در فرانسه استفاده شد و در نهایت بعد از اینکه اثربخشی آن در نجات جان انسان ها سنجیده شد، سایر کشورهای اروپایی نیز از آن استفاده کردند و همچنین در ایران هم ضوابطی برای این موضوع در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان با عنوان حفاظت ساختمان ها در مقابل حریق، آورده شده است.

** بناهایی که در شش طبقه و بیشتر ساخته می شوند (بدون احتساب زیرزمین)، علاوه بر پله ی اصلی، می بایست بنابر ضوابط اجرایی، پله دیگری به عنوان پله فرار ساخته شود. در ضمن حداکثر فاصله اشخاص تا پله فرار در ساختمان هایی که ساکنین دائمی آن وضعیت راه های ارتباطی ساختمان را می شناسند، ۳۵ متر است.

** ساختمان های بلند می بایست حداقل دو راه پله جدا از هم داشته که تا پشت بام ادامه داشته باشند.

مقررات حفاظت ساختمان ها در برابر حریق برای پلکان فرار

در بناهایی که پلکان خروج، بیشتر از نیم طبقه پایین تر از تراز تخلیه خروج ادامه دارد، می بایست از استقرار یک مانع فیزیکی قابل عبور مانند در، جداکننده و… ، از به اشتباه رفتن متصرفان ممانعت شود.
راه پله می بایست حداقل عرضی برابر ۱۱۰ سانتیمتر باشد، در صورتی که تعداد ساکنین بنا با متصرفان و استفاده کنندگان از راه پله از ۵۰ نفر کمتر باشند، در آن صورت عرض مفید می تواند حداقل ۹۰ سانتیمتر باشد.
ارتفاع راه پله تا سقف می بایست حداقل ۲۰۵ سانتیمتر باشد.
حداکثر فاصله قائم بین دو پاگرد متوالی می بایست حداکثر ۳۷۰ سانتیمتر باشد.
ارتفاع هر پله می بایست بین ۱۰ تا ۱۸ سانتیمتر باشد.
پاخور پله می بایست حداقل ۲۸ سانتیمتر و حداکثر ۲ درصد شیب داشته باشد.
حداکثر اختلاف یا رواداری مجاز بین اندازه های هر دو کف یا هر دو ارتفاع متوالی، ۵ میلیمتر و در مورد تمام پله های واقع بین دو پاگرد متوالی مجموعا ۱۰ میلیمتر باشد.
استفاده از پله های مارپیچ در راه های خروجی حداکثر برای ۵ نفر مجاز است.
عرض مفید پله های مارپیچ نبایستی از ۶۰ سانتیمتر کمتر باشد.
ارتفاع پله های مارپیچ نباید از ۲۴ سانتیمتر بیشتر باشد.
اندازه کف یا پاخور هر پله مارپیچ، در فاصله ۳۰۰ میلیمتری از باریک ترین قسمت پله، نبایستی از ۲۰ سانتیمتر کمتر باشد. اندازه کف پله های قوسی در فاصله ۳۰ سانتیمتری از باریکترین قسمت، می بایست حداقل ۲۸ سانتیمتر باشد.
از بالکن با تهویه طبیعی به منظور ارتباط پلکان داخلی با واحدها استفاده می شود.
پلکان خارجی می بایست حداقل از یک طرف ۵۰ درصد باز باشد.
پلکان خارجی حداکثر به سه طبقه که یکی از طبقه ها، طبقه تخلیه خروج می باشد، سرویس می دهد.
برای بناهای آپارتمانی فاصله عبوری بین در ورودی هر واحد مسکونی تا پلکان خروج می بایست حداکثر ۱۰ متر باشد.

جمع بندی

راه پله یکی از عناصر با اهمیت در سازه ها می باشد، چرا که نقش اصلی در حفظ ایمنی در مواقع ضروری را ایفا می کند و همچنین در این باره، مسائل تجربی زیادی وجود دارد که در حین کار می توان به آنها رسید. با این حال سعی شد تا اطلاعات مناسبی در زمینه راه پله در اختیار مهندسان عزیز قرار داده شود. این مقاله نیز در تکمیل مقاله قبلی می باشد و در کلِ این دو مقاله، انواع راه پله ها، اجزای راه پله، بررسی ضوابط و مقررات راه پله از دیدگاه مبحث سوم، چهارم، ششم و آئین نامه استاندارد ۲۸۰۰ ، اجرای راه پله، شمشیری پله، ضوابط مربوط به پله فرار و بارگذاری پله، توضیح داده شد.

پیشنهاد

عملیات ساختمان سازی، فرایندی می باشد که نیاز به تجربه دارد، اما می توان با مشورت و پرسش از مهندسان با تجربه، این مسیر را زودتر طی کرد. یکی از راه های دیگری که سبب انتقال تجربه می شود، مطالعه کتاب هایی می باشد که نشات گرفته از تجربه در این حوزه می باشد، کتاب فوت و فن های ساختمان سازی از این قبیل کتاب ها می باشد که انتشارات نوآور به مهندسان پیشنهاد می دهد.