تعدیل و مابه التفاوت مصالح

تعدیل و مابه التفاوت مصالح، از جمله موضوعاتی است که به دلیل ایجاد تعهدات و بار مالی فراوان بر طرح های عمرانی، از جایگاه ویژه و مهمی برخوردار می‌باشد.لزوم آشنایی هر چه بیشتر دست اندرکاران در امر ساخت و ساز با دانش متره و برآورد، آنالیز بها، محاسبات مربوط به تعدیل و مابه التفاوت مصالح به نوعی باعث جلوگیری از تحمیل هزینه های اضافی، ضرر و زیان های احتمالی و از همه مهمتر، اتمام به موقع عملیات اجرایی می گردد. با نشر نوآور همراه باشید.

مقدمه:

قرارداد بر اساس فهرست بها یکی از رایج ترین انواع پیمان ها در پروژه ها می باشد. قیمت های مندرج شده در فهرست بها، متوسط قیمت تمام شده در هر کار می باشد و لذا قیمت های ثابتی به هر کار اختصاص داده شده است؛ این در حالی است که در پروژه هایی که مدت پیمان در آن ها زیاد می باشد، شاهد یک اختلاف بین هزینه های انجام گرفته و مبالغ ثبت شده در فهرست بها هستیم و حتی این اختلاف در پروژه هایی با مدت پیمان کوتاه که تحت تاثیر تورم قرار گرفته اند نیز دیده می شود. در نتیجه برای حل این موضوع از تعدیل قیمت های فهرست بهای منضم به قرارداد استفاده می کنیم. در این مقاله به شناخت شاخص ها که خود مسئله ای مهم در بحث تعدیل هست، می پردازیم.

تعدیل چیست؟

تعدیل در لغت به معنای برابر کردن، هم وزن کردن و در عرف طرح های عمرانی، متناسب نمودن قیمت های قرارداد در مدت اجرا، با استفاده از شاخص های تعدیل آحاد بها می باشد.

دوره:

به هر یک از سه ماهه های منتهی به خرداد، شهریور، آذر و اسفند یک دوره می گویند که این دوره ها به صورت زیر نامگذاری می شوند.

دوره اول: سه‌ماهه اول سال (فروردین – اردیبهشت – خرداد)

دوره دوم: سه‌ماهه دوم سال (تیر – مرداد – شهریور)

دوره سوم: سه‌ماهه سوم سال (مهر – آبان – آذر)

دوره چهارم: سه ماهه چهارم سال (دی – بهمن – اسفند)

مثلا وقتی می گوییم دوره کارکرد، سه ماهه سوم سال ۱۳۹۹ می باشد، یعنی پیمانکار با قیمت های مربوط به این سه ماه (مهر – آبان – آذر)، صورت وضعیت کرده است.

دوره پایه:

دوره سه ماهه ای که شاخص آن عدد صد (۱۰۰) می باشد. از زمان شروع تعدیل تاکنون چهار مقطع زمانی برای دوره پایه انتخاب شده است. اولین مقطع زمانی برای دوره پایه، سال ۱۳۴۸ می باشد و دوره پایه دوم، سه ماهه چهارم سال ۱۳۶۱، دوره پایه سوم، سه ماهه چهارم سال ۱۳۷۶، دوره پایه چهارم، سه ماهه چهارم سال ۱۳۸۱ می باشد.

شکل ۱

در شکل ۱ دیده می شود که سه ماهه چهارم سال ۱۳۸۱، به عنوان دوره پایه شناخته شده است و شاخص آن ۱۰۰ می باشد.

شاخص:

عددی است که متوسط قیمت هر دوره را نسبت به دوره پایه، به درصد نشان می دهد.

به طور مثال در شکل۱، شاخص مربوط به رشته تاسیسات مکانیکی در سه ماهه چهارم سال ۱۳۸۲، ۱۰۹.۶ می باشد که این عدد نشان می دهد که نسبت به دوره پایه، ۹.۶ درصد افزایش تورم داشته ایم.

انواع شاخص ها:

شاخص کلی:

عددی است که متوسط قیمت آحاد بها برای کل اقلام فهرست های بهای پایه در هر دوره را نسبت به پایه آنها به درصد نشان می دهد. از این شاخص برای تعدیل مبالغ تجهیز و برچیدن کارگاه استفاده می شد که به دلیل تغییر روش تعدیل فصل تجهیز کارگاه از سال ۱۳۸۵ به بعد، این شاخص اعلام نشد.

به طور مثال در شکل۱، که مربوط به شاخص های سال ۱۳۸۲ می باشد، دیده می شود که شاخص کلی وجود دارد ولی همانطور که بیان شد از سال ۱۳۸۵ به بعد این شاخص اعلام نشد. در ادامه بند مربوط به تغییر روش تعدیل آورده شده است.

شاخص رشته ای:

عددی است که متوسط قیمت آحاد بها برای کل اقلام هر یک از فهرست های بهای پایه در هر دوره را نسبت به دوره پایه همان فهرست بها، به درصد نشان می دهد.

به طور مثال در شکل۱، شاخص رشته تاسیسات مکانیکی در سه ماهه اول سال ۱۳۸۲ برابر۱۰۵.۹ می باشد که این عدد حاوی میانگین رشد قیمتهای کلیه ردیفهای مربوط به فهرست بهای این رشته می باشد.

شاخص گروهی:

عددی است که متوسط قیمت آحاد بها برای کل اقلام هر یک از فصول فهرست های بهای پایه در هر دوره را نسبت به دوره پایان همان فصل فهرست بها به درصد نشان می دهد.

شکل ۲

به طور مثال اگر بخواهیم صورت وضعیت را برای تیر ماه ( در سال ۱۳۹۹ به علت تورم، شاخص های سه ماهه دوم به صورت ماهانه ذکر شده اند) تنظیم کنیم، شاخص فصل هشتم (بتن درجا)، ۱۷۰۷.۲ می باشد.

شاخص دوره سه ماهه:

شاخص های کلی، رشته ای یا گروهی در هر یک از دوره های سه ماهه منتهی به ماه های خرداد، شهریور، آذر و اسفند ماه هر سال است.

شاخص دوره انجام کار:

شاخص دوره انجام کار، شاخص کلی، رشته ای یا گروهی دوره سه ماهه ای است که عملیات اجرایی در آن دوره انجام شده است.

شاخص مبنا:

شاخص مبنا به دوره سه ماهه ای اطلاق می شود که تعدیل پیمانکار، از این دوره به بعد محاسبه خواهد شد. به هرحال شاخص های دوره مبنا که شاخص های مبنای پیمان نامیده می شود،مبنای پرداخت تعدیل به پیمانکاران بوده و طبیعی است که تعدیل بایستی از دوره مبنا به بعد پرداخت شود.

در این مقاله مرور مختصری پیرامون شاخص و انواع آن، انجام شد. پیشنهاد می‌شود برای تسلط بر موضوع تعدیل و احاطه به بخشنامه‌های آن، به کتاب “مرجع کامل تعدیل و مابه‌التفاوت مصالح در طرح‌های عمرانی” انتشارات نوآور مراجعه شود.

موفق باشید

سید فرشید شهیدیان

انتشارات نوآور

ناشر تخصصی کتاب های نظام مهندسی