تقریبا هیچ‌کس نیست که فرایند ساخت یک ساختمان را هر چند از دور، ندیده باشد. ساختمان با گودبرداری و نصب یک اسکلت فلزی شروع و با به کارگیری میل‌گرد، بتن، آجر، بلوک، سیمان و بسیاری از مصالح ساختمانی دیگر تکمیل می‌شود. هر مهندس هم باید با انواع مصالح ساختمانی که در صفر تا صد یک پروژه به کار برده می‌شود، آشنایی کامل داشته باشد. ما در این مقاله سعی داریم به صورت مختصر و مفید انواع این مواد را معرفی و کاربردشان را بررسی کنیم. این مطلب پیش‌زمینه‌ای است که اطلاعات عمومی داوطلبان برای شرکت در کلاس آمادگی آزمون نظام مهندسی عمران را افزایش می‌دهد.

 

منابع آزمون نظام مهندسی عمران

 

 

لیست مصالح ساختمانی

 

مصالح ساختمانی به موادی گفته می‌شود که در ساخت یک سازه مسکونی یا تجاری به کار برده می‌شود. انواع مختلفی از مصالح ساختمانی وجود دارد که بر اساس معیارهای زیبایی‌شناسی و هزینه‌، انتخاب می‌شوند. اما یک سری از مصالح برای ساختن یک ساختمان ضروری هستند و می‌توان آنها را سنگ بنای ساختمان سازی به شمار آورد. در ادامه شما را با متداول‌ترین مصالح ساختمانی آشنا می‌کنیم.

قبل از ادامه مطلب لازم است این را بگوییم که اگر قصد شرکت در آزمون نظام مهندسی را دارید لازم نیست تمام مفاهیم و اصطلاحات حوزه عمران را به خاطر بسپارید. آزمون نظام مهندسی کتاب باز برگزار می‌شود و شما برای پاسخ دادن به سؤالات متنوع آزمون به یک کتاب کلیدواژه‌ نظام مهندسی عمران کامل و جامع نیاز خواهید داشت.

برمی‌گردیم به سراغ ارائه یک لیست از مصالح پرکاربرد در ساختمان سازی:

 

سیمان

اگر بگوییم سیمان اصلی‌ترین مصالح ساختمانی است، اغراق‌آمیز صحبت نکرده‌ایم! این ماده در ترکیب با آب خاصیت چسبندگی بسیار بالایی پیدا خواهد کرد. البته سیمان معمولا به تنهایی استفاده نمی‌شود و با ماسه یا شن مخلوط خواهد شد. بنّاها برای ساخت ملات، این متریال را با ماسه ریزه مخلوط و برای ایجاد چسبندگی میان آجر، بلوک یا سنگ استفاده می‌کنند. این ماده اگر با ماسه و شن مخلوط شود، تبدیل به بتن خواهد شد که در ادامه در موردش توضیح می‌دهیم.

 

 

بتن

بتن یکی از پرکاربردترین انواع مصالح ساختمانی در جهان است که از همان ابتدا باید برای پی‌ریزی ساختمان تهیه شود. این ماده ترکیبی از سنگدانه‌های ریز و درشت است که با موادی مثل سیمان و آب مخلوط می‌شود. در مرحله‌ بعد این مخلوط عمل می‌آید و کم‌کم سفت می‌شود. عمل آمدن و سفت شدن بتن ۷ روز طول می‌کشد؛ اما به طور متوسط ۲۸ روز زمان لازم است تا بتن به حداکثر مقاومت برسد. یکی از مهم‌ترین مزایای بتن، این است که می‌توان آن را به هر شکلی درآورد و مثل سنگ سفت کرد.

یکی از معروف‌ترین انواع بتن هم که بیشتر در ساخت‌وساز کاربرد دارد، بتن آرمه یا بتن مسلح است. در این نوع برای افزایش مقاومت کششی سازه، کامپوزیت سنگ‌ریزه‌ها با سیمان و آب را روی میل‌گرد، صفحات فلزی یا الیاف تقویتی  می‌ریزند.

 

 

آهن یا فولاد

فولاد، متریال بعدی در این لیست مصالح ساختمانی است. ساخت آسمان‌خراش‌ها با کشف مصالحی مثل فولاد یا همان آهن  رونق گرفت. فولاد کامپوزیتی است که از آلیاژهای آهن و کربن ساخته شده است. فولاد استحکام و عملکرد بالایی دارد؛ همچنین کار با آن آسان و حمل و نقلش ارزان‌تر از سایر انواع مصالح ساختمانی است.

معمولا آهن به راحتی تغییر شکل نمی‌دهد مگر اینکه وزن زیادی روی آن قرار دهیم. به هر حال این متریال، حتی در صورت خم شدن خواص ساختاری‌اش را حفظ می‌کند. به دلیل استحکام این فرآورده، مهندسان از آن به صورت تیرآهن، میل‌گرد یا نبشی برای ساخت چارچوب‌های سازه‌ای ساختمان‌های بلند مدرن استفاده می‌کنند.

 

 

نصب اسکلت فلزی زمان کمتری نسبت به بتنی می‌برد و می‌توانیم آن را در هر محیطی نصب کنیم. با این حال، اگر آهن به درستی نصب نشود، مستعد خوردگی خواهد شد. یکی دیگر از معایب قابل توجه آهن به عنوان یکی از انواع مصالح ساختمانی این است که احتمالا در دمای بسیار بالا خراب می‌شود. سطح مقاومتش در برابر آتش هم بسته به نوع آن، متفاوت است.

داخل پرانتز باید این نکته را بگوییم که داوطلبان آزمون نظام مهندسی عمران محاسبات می‌توانند در جلسه آزمون به کتاب کلیدواژه انتشارات نوآور مراجعه کنند. این کتاب بخش زیادی از کلیدواژه‌های موجود در کتاب‌های مباحث مقررات ملی را در خود جای داده است و داوطلبان می‌توانند در سریع‌ترین زمان کلمه کلیدی موردنظر خود را براساس حروف الفبا در کتاب کلیدواژه جستجو کرده و به شمار زیادی از زیرموضوع‌های مرتبط با کلیدواژه موردنظر نیز دسترسی داشته باشند.

 

   

 

 

مصالح ساختمانی گچ

 

گچ یکی از مصالحی است که معمولا برای تکمیل نمای داخل ساختمان و در مراحل پایانی استفاده می‌شود چند نوع گچ وجود دارد که پس از ترکیب با آب در چند مرحله روی دیوار مالیده می‌شوند.

• نوع اول، جهت سفیدکاری و پوشش‌دادن سیمان استفاده می‌شود و رنگ کاملاً سفیدی هم دارد.
• از گچ میکرونیزه برای گچ‌بری نمای دیوارها استفاده می‌شود که معمولاً قیمت بیشتری دارد.
• انواع گیپتون، سیوه و عاج هم برای ساخت پنل‌های پیش‌ساخته، عایق‌سازی و پوشاندن سطوح بتنی به کار می‌روند.

 

 

چوب

چوب یکی از قدیمی‌ترین انواع مصالح ساختمانی استکه به طور طبیعی در دسترس بوده و مقرون‌به‌صرفه، بادوام و از همه نظر انعطاف‌پذیر است. می‌توان آن را خم کرد، قالب‌گیری کرد و به اشکال مطلوب درآورد. چوب علاوه بر این‌ها، از نظر زیست‌محیطی هم یک ماده پایدار است. مهندسان می‌توانند از این مصالح برای ساختمان‌های تجاری و مسکونی استفاده کنند زیرا با سایر عناصر سازگاری دارد.

در مقایسه با سایر متریال ساختمانی، چوب نسبتاً سبک است و به راحتی به اندازه استاندارد در می‌آید. این ماده طبیعی، استحکام کششی بالایی دارد و برای عایق‌بندی حرارتی و صوتی خوب عمل می‌کند.

 

 

سنگ

سنگ یکی از انواع مصالح ساختمانی است که از هزاران سال پیش در ساخت خانه‌ها کاربرد داشته است. این متریال در کارگاه‌های عمرانی و معدنی با تأسیسات مجهزی تولید می‌شود. مهندسان عمران معمولا از سنگ در دیوارها و کف‌پوش‌ها استفاده می‌کنند.

 

 

سنگ هم به صورت صاف و هم خشن وجود دارد و در رنگ‌های مختلف عرضه می‌شود. چند نمونه پرکاربرد از این متریال ساخت‌وساز، ماسه سنگ، گرانیت و سنگ مرمر است.

سنگ عادی معمولاً ارزان است؛ اما اگر نوع خاص و منحصر به فردی باشد، قضیه فرق می‌کند. مثلاً سنگ‌های اسلبی که روی کانتر یا دیوار نصب می‌شوند، گران‌قیمت هستند.

البته این متریال چند نقطه‌ضعف دارد. وزن بالای آن بر کارایی‌اش تأثیر می‌گذارد‌ و جابه‌جایی‌اش را دشوار می‌کند. همچنین از نظر عایق‌بندی ضعف‌هایی دارد و در محیط‌های سرد عملکرد خوبی ندارد.

 

 

آجر یا بلوک

بلوک یا آجرها متریال مستطیل شکلی هستند و با ملات روی هم محکم و فیکس می‌شوند. آجرها معمولاً از گل رس ساخته و در کوره پخته می‌شوند. آنها مقاومت فشاری بالایی دارند؛ اما ممکن است به راحتی بشکنند. بلوک‌های بتنی هم که بعد از آجر پا در عرصه ساخت و ساز گذاشتند، از بتن ساخته می‌شوند.

 

 

بلوک در برابر آتش مقاوم و بسیار بادوام است. به دلیل مقاومت فشاری بالایی هم که دارد، مهندسان از آن برای ساخت دیوارهای حمال استفاده می‌کنند. این متریال انتخاب مناسبی برای ساخت خانه‌های اقتصادی است.

به طور کلی مصالح ساختمانی هر چه که باشد، باید قبل از استفاده تمام محاسبات لازم در موردش انجام شود. به همین منظور توصیه می‌کنیم حتماً اطلاعات کافی در زمینه مباحث استاتیک، مقاومت مصالح و تحلیل سازه‌ها داشته باشید. کسب دانش در این زمینه در انواع آزمون‌های گرایش نظارت، اجرا و محاسبات کمکتان خواهد کرد.

 

 

 

 

فوم ساختمانی یا یونولیت

 

یونولیت یکی از موادی است که حتی هنگام جستجوی عبارت عکس مصالح ساختمانی  در اینترنت یا کتاب‌ها هم چندان به چشم نمی‌خورد و در حقش ظلم شده است! این فوم پلاستیکی از نظر مقاومت کششی با بتن، آجر و چوب رقابت می‌کند و  بیشتر در ساختمان‌های مسکونی چندطبقه استفاده می‌شود. علت این انتخاب هم این است که عایق خوبی برای صدا، هوا و حرارت و بسیار سبک است. پلی استایرن و فوم پلی اورتان دو نمونه رایج از یونولیت‌ها هستند که بین سایر متریال قرار می‌گیرند.

 

 

شیشه

شیشه از ماسه مایع ساخته شده و در اکثر ساختمان‌ها برای ساخت نما استفاده می‌شود. در بناهای مدرن برای پوشاندن کف‌پوش و پارتیشن‌های داخلی ساختمان هم کاربرد دارد. شیشه وزن کمتری نسبت به آجر و بلوک  دارد و ظاهر زیباتری به نمای بیرونی ساختمان می‌دهد. معمولاً ضخامت شیشه با توجه به وزن بارهایی که روی آن قرار دارد، انتخاب و مطابق با استانداردهای ساختمان‌سازی طراحی می‌شود.

 

 

از آنجایی که مهندسان زیادی دغدغه قبولی در آزمون کارشناس رسمی رشته راه و ساختمان را دارند، فیلم‌های آموزشی جامعی در رابطه با مقررات ملی ساختمان وجود دارد. مهندس سید فرشید شهیدیان یکی از آن دسته از افرادی است که به خوبی این مباحث را برای داوطلبان باز کرده است.

 

 

 

انتخاب مصالح مناسب؛ مهم ترین اصل در ساختن یک ساختمان

 

یک مهندس با انواع مصالح ساختمانی سروکار دارد؛ اما با وجود تنوع بالای هر متریال در بازار، تنها یک مهندس باتجربه و دارای پروانه می‌تواند با انتخاب درست مصالح، هنر و مهارتش را نشان دهد. هر چه این مصالح حساب‌شده‌تر انتخاب شوند، ساختمان هم از نظر اقتصادی و هم کیفی به یک بنای ایده‌آل نزدیک‌تر می‌شود.

 

 

سوالات متداول

1. بادوام‌ترین انواع مصالح ساختمانی چیست؟

سنگ بادوام‌ترین مصالح ساختمانی است. در برابر آتش مقاوم است و پوسیده نمی‌شود.

2. کدام فلز در ساخت‌و‌ساز استفاده می‌شود؟

رایج‌ترین فلز مورد استفاده در ساخت‌وساز فولاد است. با این حال، فلزات دیگر مثل آلومینیوم. مس، آهن و فولاد هم برای بخش‌های مختلف ساخت و ساز استفاده می‌شوند.

3. آیا می‌توان از سیمان به تنهایی استفاده کرد؟

خیر. این ماده معمولاً با ماسه ترکیب و به عنوان روکش بنا یا ملات بین بلوک و آجرها استفاده می‌شود.