اصول ایمنی و HSE در ساختمان سازی

ساختمان سازی صنعتی است که طبق آمار حدود ۱۳ درصد اشتغال مستقیم ایجاد می کند، اما در سال های اخیر به تنهایی ۴۰ تا ۵۰ درصد حوادث حین کار را شامل شده است. اینجاست که رعایت اصول ایمنی و HSE در ساختمان سازی اهمیت پیدا می کند. همچنین بخشی از حوادث، مانند حوادثی که برای کارگران غیر مجاز رخ می دهد بعضا در آمارها نمی آید. و ساخت و سازها به دلیل شرایط موقت و حتی اشتغال یک روزه ای که برای کارگران ایجاد می کند بیشترین سهم را در اشتغال کارگران غیر مجاز میان همه مشاغل دارد.

در این مقاله قصد داریم به اهمیت رعایت اصول ایمنی و HSE در کارگاه های ساختمانی در کاهش حوادث حین کار بپردازیم. با ما همراه باشید…

مقدمه:

روش های غالب در ساخت و سازهای کشور علی رغم تحولات جهانی و پیشرفت های فناورانه در این عرصه، به صورت سنتی و یا با فناوری های تاریخ گذشته انجام می شود. علی رغم تصریحات قانونی و وجود مراکزی برای آموزش و تعیین صلاحیت کارگران ساختمانی، اکثر کارگران شاغل در صنعت ساختمان را کارگران فصلی فاقد صلاحیت و یا مهاجران غیر قانونی از کشورهای همسایه تشکیل می دهند.

در قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان علی رغم الزام ساخت و ساز توسط مجریان دارای پروانه اشتغال به کار از وزارت راه و شهرسازی، این مهم توسط مالکان و یا افرادی به صرف تامین سرمایه ساخت و بدون هیچ گونه صلاحیتی در زمینه اجرای ساختمان انجام می شود. این مشکلات وقتی در کنار شرایط کلی ساخت و ساز که در دل شهرها و در مجاورت محل زندگی شهروندان انجام می شود، قرار می گیرد مخاطرات متعددی را متوجه افراد شاغل در کارگاه های ساختمانی و اشخاص ثالث می کند.

حوادث در کارگاه های ساختمانی علاوه بر اینکه خسارت های مستقیم و غیر مستقیم فراوانی در روند کار ایجاد می کنند آثار سوءاجتماعی نیز به همراه دارند. طبق آمار ۴۵% حوادث حین کار کشور در سال های اخیر در کارگاه های ساختمانی رخ داده است .

تعریف حادثه ناشی از کار در قانون تامین اجتماعی:

حوادث ناشی از کار عبارت از حوادثی است که حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می افتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه، موسسات وابسته، ساختمانها و محوطه آن مشغول به کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه مامور انجام کاری می شود.

ضمنا اوقات رفت و آمد بیمه شده از منزل به کارگاه و یا بالعکس نیز جزو این اوقات محسوب می شوند. همچنین حوادثی که حین اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان آسیب دیده و مساعدت به آنان اتفاق می افتد حادثه ناشی از کار محسوب خواهد شد.

اعمال یا شرایط نا ایمن((Anomaly:

اعمال و یا شرایط نا ایمن یا عوامل بالقوه آسیب رسان به شرایط یا اعمالی گفته می شود که پتانسیل ایجاد یک حادثه را داشته باشد. به عبارت دیگر” انومالی” یک فاکتور حادثه به حساب می آید که در اغلب موارد در صورت جمع شدن با یک یا چند عامل دیگر منجر به وقوع حادثه می شود. موارد زیر نمونه هایی از اعمال و شرایط نا ایمن در کارگاه های ساختمانی است:

شرایط ناایمن:

تجهیزات و ابزارآلات (ثابت و متحرک)، شامل: استفاده از تجهیزات معیوب یا نامناسب، استفاده نامناسب از ماشین آلات کارگاهی، فقدان سازه های حفاظتی، نواقص الکتریکی، داربست نامناسب، نقص در سیم ارت و …
محیط، شامل: نشت روغن، مواد شیمیایی، مواد قابل اشتعال و گازها، گرد و غبار، گرمای زیاد یا کم، سر و صدا، روشنایی نامناسب، گودال، وجود نخاله و زباله، پراکندگی وسایل و ضایعات ناشی از کار و …

عوامل ناایمن:

عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی
موقعیت افراد مثل: ایستادن، قدم زدن زیر بار معلق، تجهیزات برق دار در مجاورت، تجهیزات متحرک، در مجاورت، اعمال نیروی بیش از حد…
عدم رعایت مقررات بهداشت، ایمنی و محیط زیست مثل: عدم برقراری سیستم مجوز کار، عدم تجهیز کارگاه به سرویس های بهداشتی، وجود منبع جرقه در منطقه باریک، آتش سوزی، آلودگی (خاک، آب و هوا)، خارج از سرویس بودن تجهیزات ایمنی و آتش نشانی، تخلفات فردی(سیگار کشیدن، استفاده از موبایل, عدم تعویض کارت و …) عدم کاربرد دستور العمل ها و روش های اجرایی …

لازم به ذکر است که ۸۸% از حوادث در نتیجه اعمال ناایمن رخ می دهند. و تنها ۱۰% از حوادث در نتیجه شرایط ناایمن رخ می دهند.

ایمنی و HSE در سیستم:

شاخه ای از مهندسی سیستم است که با بکارگیری اصول علمی، مهندسی و مدیریتی در پی دستیابی به ایمنی مناسب و کافی، شناسایی به هنگام خطرات و آغاز مقدمات پیشگیری کننده در کل عمر سیستم با در نظر گرفتن محدودیت های بازده، زمان و هزینه است.

چرا نیاز به HSE بسیار مهم و با ارزش است؟

شاهد درد و رنج دیگران بودن یک روحیه غیر اخلاقی است
حوادث و بیماری ها هزینه ای سنگین بر جامعه و سازمان وارد می کند.
حوادث و بیماری ها به شدت بهره وری را کاهش می دهد.
به کارگیری برنامه های مناسب در برخی از سازمان ها ثابت کرده است که می توان شدت و میزان حوادث و بیماری ها را کاهش داد.
وجود زیان و هزینه های آشکار
زیان های پنهان

وضعیت اصول ایمنی و HSE در ساختمان سازی شهری :

HSE در ساختمان های شهری کشور ما متاثر از عوامل متعدد بیرونی و درونی پروژه وضعیت مناسب ندارد. ضعف فرهنگ عمومی، سیطره مسایل اقتصادی بر مسایل فرهنگی و اجتماعی و حتی فنی و اجرایی در ساخت و ساز، عدم نظارت دقیق توسط سازمان های مسئول، دخالت افراد فاقد صلاحیت در امر ساختمان، عدم آگاهی صاحب کاران نسبت به ایمنی، بهداشت و محیط زیست کار، اولویت دهی به کاهش هزینه ها و افزایش سودآوری بیش از سایر عوامل از جمله ایمنی و کیفیت، عدم بهره گیری از مسئولان و مشاوران ایمنی به خصوص در ساختمان های کوچک متراژ کمتر از ۱۵۰۰ متر که حدود ۷۰ درصد ساخت و ساز ها را شامل می شود، از عمده عوامل نامناسب بودن بهداشت، ایمنی و محیط زیست ساختمان ها محسوب می شود.

اصول ایمنی و HSE در ساختمان سازی

نقص بزرگ در کارگاه های ساختمانی و حوادثی که در آن رخ می دهد نتیجه عدم آشنایی و آموزش کارفرمایان و کارگران در خصوص ایمنی ساختمان است. عدم آشنایی کارفرمایان با مسئولیت و وظایف خود در زمینه ایمنی در صورتی است که قانون، تامین ایمنی کارگاه را بر عهده کارفرما گذاشته است. چه افرادی که به عنوان کارفرما در ساخت و سازهای شهری حضور دارند اغلب یا مالکان زمینی هستند که قرار است ساختمان درآن بنا شود و یا سرمایه گذارانی هستند که طی قرارداد مشارکت در ساخت، اجرای ساختمان را بر عهده دارند.

در این میان عدم الزام شهرداری به عنوان مرجع صدور پروانه ساختمان در بکارگیری و استخدام مجری صاحب صلاحیت دارای پروانه اشتغال از وزارت اه و شهرسازی توسط صاحب کار موجب می شود تا مجموعه مشکلات بعدی در مدیریت کارگاه و اجرا در تامین ایمنی و کیفیت ساختمان پدید آید.

از طرفی کارگران مشغول در این صنعت نیز از آموزش های مناسب در زمینه ایمنی بی بهره اند. موقتی بودن کار در کارگاه های ساختمانی، عدم تداوم همکاری بین کارفرما و کارگر در پروژه های بعدی ، شفاهی و غیر رسمی بودن توافقات کاری و عدم انعقاد قرارداد بین کارفرما و کارگر و عدم کنترل و نظارت در بکارگیری کارگران دارای پروانه مهارت فنی عواملی است که بی اعتنایی به آموزش های ایمنی کارگران را موجب می شود.

مسئولیت و وظایف عوامل اجرایی در اصول ایمنی و HSE در ساختمان سازی:

مسئولیت تامین ایمنی و بهداشت کار و حفاظت از محیط زیست ساختمان بر اساس مفاد قوانین و مقررات کشور بر عهده کارفرماست. سایر عوامل کارگاهی نیز به تناسب و بر اساس ضوابط، دارای وظایفی در این زمینه هستند که در ادامه مورد اشاره قرار می گیرد.

کارفرما:

طبق ماده ۹۱ قانون کار، کارفرمایان مکلفند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند.

مسئول ایمنی، بهداشت کار و حفاظت محیط زیست:

طبق مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان در کارگاه هایی با زیربنای بیش از ۳۰۰۰ متر مربع و یا ۱۸ متر ارتفاع از روی پی، معرفی شخص ذیصلاح به عنوان ” مسئول ایمنی، بهداشت کارو حفاظت محیط زیست” الزامی است.

کارگر:

کارگر شخصی است حقیقی که در کارگاه ساختمانی در مقابل دریافت مزد به درخواست و با هزینه کارفرما کار کند. ماده ۹۱ قانون کار، کارگران را ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعمل های مربوطه کارگاه کرده است.

عملیات ساختمانی:

عبارت است از تخریب، خاکبرداری، خاکریزی، گودبرداری، حفاظت گودبرداری و پی سازی، احداث بناهای موقت و دائم، توسعه، تعمیر اساسی و تقویت بنا، نماسازی، محوطه سازی و ساخت قطعات پیش ساخته در محل کارگاه ساختمانی، حفر چاه و مجاری آب و فاضلاب و سایر تاسیات زیر بنایی.

کارگاه ساختمانی:

محلی است که یک یا تعدادی از عملیات ساختمانی در آن انجام می شود. در صورت اخذ مجوز برای استفاده از معابر مجاور کارگاه جهت انبار کردن مصالح، یا استقرار تجهیزات و ماشین آلات، این محل ها نیز جزء کارگاه ساختمانی محسوب می شود.

حفاظت:

عبارت است از اقدامات و عملیاتی که به منظور نگهداری و مراقبت از افراد، اشیاء، اموال؛ ابنیه، وسایل و تجهیزات در مقابل خطرات ناشی از اجرای عملیات ساختمانی بکار برده می شود.

ایمنی:

عبارت است از مصون و محفوظ بودن کلیه کارگران و افرادی که به نحوی در کارگاه ساختمانی با عملیات ساختمانی ارتباط دارند و همچیننن مصون و محفوظ بودن کلیه که در مجاورت یا نزدیکی (شعاع موثر) کارگاه ساختمانی عبور و مرور، فعالیت یا زندگی می کنند.

ملاحظات ایمنی و بهداشتی در پروژه ها:

کارفرما موظف است وسایل حفاظت فردی را تهیه و در اختیار افراد کارگاه قرار دهد و بر کاربرد آنها نظارت نماید.

کلیه وسایل و تجهیزات حفاظت فردی باید از نظر کیفیت مواد مورد استفاده و مشخصات فنی ساخت، مطابق با استانداردهای ملی ایران یا سایر استانداردهای مورد قبول وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و یا بر حسب مورد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باشد.

کلیه وسایل و تجهیزات حفاظت فردی باید به طور مستمر توسط اشخاص ذیصلاح بازرسی و کنترل شده و در صورت لزوم تعمیر و یا تعویض شوند تا همواره برای تامین حفاظت کارگران آماده باشند.

وسایل حفاظت فردی:

کلاه ایمنی :

در کلیه کارگاه های ساختمانی که در آنها احتمال ورود آمدن صدماتی به سر افراد در اثر سقوط فرد از ارتفاع یا سقوط وسایل، تجهیزات و مصالح و یا برخورد با موانع وجود دارد، باید از کلاه ایمنی استاندارد استفاده شود.

وزن کلاه ایمنی به صورت استاندارد نباید از ۴۰۰ گرم تجاوز کند.
کلاه باید از مواد غیر احتراق ساخته شده باشد و همچنین عایق جریان برق باشد.
به منظور محافظت سر، صورت، پشت و گردن، دور تا دور کلاه ایمنی باید لبه دار باشد.
برای کار در فضای نسبتا کوچک و تنگ باید کوتاه بوده و در صورت لزوم فاقد لبه باشد.

حمایل بند کامل بدن و طناب مهار:

برای کارهایی از قبیل جوشکاری، سیم کشی و یا هر نوع کار دیگر در ارتفاع که امکان تعبیه سازه های حفاظتی برای جلوگیری از سقوط کارگری وجود نداشته باشد، باید وسایل و تجهیزات حفاظت فردی کار در ارتفاع از قبیل حمایل بند کامل بدن، طناب مهار(طناب تکیه گاهی) و سایر وسایل متوقف کننده از نوع استاندارد تهیه و در اختیار آنان قرار داده شود.

کارگرانی که در عمق چاه کار می کنند، باید مجهز به حمایل بند کامل بدن و طناب مهار (طناب نجات) باشند. انتهای آزاد طناب مهار باید در بالای چاه در نقطه ثابتی محکم شود تا به محض احساس خطر، امکان بالا کشیدن و نجات کارگر وجود داشته باشد.

عینک ایمنی و سپر محافظ صورت:

به هنگام جوشکاری، برشکاری، آهنگری، ماسه پاشی (سند بلاست)، بتن پاشی(شاتکریت) و نظایر آن، که نوع کار باعث ایجاد خطرهایی برای سر و صورت و چشم کارگران می شود، باید عینک ایمنی و سپر محافظ صورت استاندارد، مناسب با نوع کار و خطرهای مربوطه تهیه و در اختیار آنان قرار گیرد.

برای کارگران ماسه پاش و بتن پاش و از این قبیل، علاوه بر موارد فوق باید سرپوش و سربند حفاظتی نیز تهیه و در اختیار آنان قرار گیرد.

در محیط های کاری که احتمال وجود تابش های نوری(فرابنفش؛ مادون قرمز) گرد و غبار، گازها و بخارات مضر وجود دارد، باید جهت پیشگیری از عوارض چشمی، حساسیت و سوزش چشم، عینک محافظتی مناسب تهیه و در اختیار کارگران قرار گیرد.

ماسک تنفسی حفاظتی :

در مواردی که جلوگیری از انتشار گرد و غبار، گازها و بخارهای شیمیایی زیان آور و یا تهویه محیط آلوده به موارد مزبور از لحاظ فنی ممکن نباشد، باید ماسک تنفسی حفاظتی استاندارد، مناسب با نوع کار، شرایط محیط و خطرهای مربوط، تهیه و در اختیار کارگران قرار داده شود.

کفش و پوتین ایمنی:

برای کلیه کارگرانی که هنگام کار، پاهایشان در معرض خطر برخورد با اجسام داغ و برنده و یا سقوط اجسام قرار دارند، باید کفش و پوتین ایمنی استاندارد، متناسب با نوع کار و خطرهای مربوطه تهیه و در اختیار آنان قرار گیرد. همچنین برای کارگرانی که در معرض خطر برق گرفتگی قرار دارند باید کفش ایمنی مخصوص عایق الکتریسیته تهیه و در اختیار آنها قرار گیرد.

کفش ها و پوتین های ایمنی باید به راحتی قابل پوشیدن و درآوردن باشند و بند آنها به آسانی باز و بسته شود.

چکمه و نیم چکمه لاستیکی:

در عملیات بتن ریزی و در مواردی که کار ساختمانی الزاما در آب انجام می شود، به منظور حفاظت پای کارگران در مقابل بتن، رطوبت، آب، گل و از این قبیل، باید به تناسب نوع کار، چکمه یا نیم چکمه لاستیکی استاندارد تهیه و در اختیار آنان قرار گیرد.

دستکش حفاظتی:

برای حفاظت دست کارگرانی که با اشیا داغ، تیز، برنده و خشن و یا مواد خوردنده و تحریک کننده پوست سر و کار دارند، باید دستکش های حفاظتی استاندارد و ساقه دارد، متناسب با نوع کار و خطرهای مربوطه تهیه و در اختیار آنان قرار داده شود.

کارگرانی که با دستگاه مته برقی و یا سایر وسایلی که قطعات گردنده آنها احتمال درگیری با دستکش آنان را دارد کا می کنند، نباید از هیچ نوع دستکشی استفاده کنند.ایمنی و

به منظور حفظ جان کارگران برق کار که به هنگام کار در معرض خطر برق گرفتگی قرار دارند، باید دستکش عایق الکتریسیته استاندارد تهیه و در اختیار آنان قرار بگیرد.

لباس کار:

در تمام محل های کار، باید لباس کار، متناسب با نوع کار و خطرهایی که کارگر با آن مواجه است در اختیار وی قرار گیرد. به علاوه لباس کار باید طوری تهیه شود که موجب بروز حادثه نشود و کارگر بتواند با آن به راحتی وظایف خود را انجام دهد. همچنین قسمت هایی از لباس کار که در تماس با بدن کارگر باشد باید فاقد زبری، لبه های تیز و برجسته باشد تا از تحریک پوست و یا عوارض دیگر جلوگیری به عمل آید.

لباس کار باید متناسب با بدن کارگر استفاده کننده بوده و هیچ قسمت از آن آزاد نباشد. جیب های آن کوچک و تعداد آنها کم و همچنین شلوار آن باید بدون دوبل باشد.

برای جوشکاری و مشاغل مشابه آن که کارگران در معرض پرتاب جرقه و سوختگی قرار دارند، باید لباس کار مقاوم و استاندارد در برابر جرقه و آتش، تهیه و در اختیار آنان قرار گیرد.

برای کارگرانی که در هوای بارانی و محیط های بسیار مرطوب یا سرد کار می کنند، باید لباس متناسب با نوع کار و محیط تهیه و تحویل آنها گردد.

گوشی حفاظتی:

هرگاه در محل کار، کارگران در معرض صداهای شدید و مقاوم باشند باید گوشی حافظتی مناسب تهیه و در اختیار آنها قرار گیرد.

جلیقه نجات:

در موقع کار بر فراز یا نزدیکی آب و موقعی که خطر غرق شدن وجود دارد باید جلیقه نجات مناسب تهیه و در اختیار کارگران قرار گیرد.

گتر حفاظتی:

به منظور حفاظت قسمت های پایینی ساق پای کارگرانی که در معرض پاشش فلزات مذاب یا جرقه های جوشکاری یا برشکاری قرار دارند باید گتر حفاظتی مناسب تهیه و در اختیار آنها قرار گیرد.

در پایان به خوانندگان گرامی توصیه می شود که جهت کسب اطلاعات جامع و بیشتر در مورد اهمیت رعایت اصول ایمنی و HSE در کارگاه های ساختمانی و همچنین آشنایی با سازمان ها و عوامل مسئول در حوزه ساخت و ساز، و ضوابط و شیوه های ایمن سازی کارگاه ها و همین طورآشنایی با انواع حوادث و خسارات احتمالی در کارگاه و شیوه های حفاظتی لازم کتاب های ” راهنمای تصویری و کاربردی ایمنی در ساختمان سازی” و ” HSE در کارگاه های ساختمانی ( بهداشت، ایمنی و محیط زیست)” و ” مرجع قوانین ایمنی و حفاظت فنی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی” و “هندبوک ایمنی در کارگاه های ساختمانی و صنعتی” و “کتاب چک لیست نظارت بر ایمنی و حفاظت کار” انتشارات نوآور را مطالعه نمایند.